Een reis naar Nieuw Zeeland maak je niet voor de architectuur. En toch heb ik op mijn recente reis door dat fascinerende land een typisch staaltje architectuur ontdekt, zeker geschikt voor een blog…

De architectuur waar ik het over wil hebben kun je grappig genoeg het beste ervaren door naar het toilet te gaan, het betreft een openbaar toilet! Hoe bijzonder dat kan zijn ontdekte ik in het verder volstrekt slaperige stadje Kawakawa ten noorden van Auckland. Dat blijkt de woonplaats geweest te zijn van de excentrieke en eigenzinnige Oostenrijkse architect en kunstenaar Friedensreich Hundertwasser. Hij is er zelfs gestorven…

In de typische koloniale hoofdstraat van het stadje doemt tussen de eenvormige winkelpuien ineens een veelkleurig en natuurlijk vormgegeven gebouwtje op: het openbaar toilet. Veel winkels hebben een luifel die vaak met stalen stangen aan de gevel is opgehangen en beschutting biedt tegen de felle zon. Ook bij het toiletgebouwtje is sprake  van een luifel, maar deze staat op kolommen die schijnbaar totaal willekeurig zijn vormgegeven, met veelkleurige afgeronde uitstulpingen. In plaats dat deze strak uit het plaveisel komen is het plaveisel juist licht opgebogen. Waardoor het net lijkt, alsof de kolommen boomstronken zijn die door hun wortelstelsel de straatklinkers omhoog hebben gedrukt.

De hoofdstraat is vrijwel kaal qua begroeiing, maar juist in de luifel van het toilet staat een forse boom. Heel onhandig, zo merkte een passerend Australisch echtpaar begrijpelijkerwijs op. In werkelijkheid echter niet onhandig, maar een terugkerend fenomeen in de architectuur van Hundertwasser.

In zijn architectuur maakt hij heel bewust ruimte vrij voor bomen. In zijn appartementencomplex in Wenen groeien bomen vanaf speciaal daarvoor vrijgemaakte balkons/loggia’s. Hij noemde dat Boomhuurders. De gedachte daarachter is dat bomen de lucht zuiveren en daarmee een wezenlijke bijdrage leveren aan het welbevinden van de menselijke bewoners. De huur die de bomen zouden moeten voldoen, leveren zij door hun zuiverend werk. Daarmee is de boom door de luifel dus beslist geen ongelukkig of lastig overblijfsel dat niet gekapt mocht worden, nee deze is daar bewust door Hundertwasser geplant. Ik heb het met plezier nog even aan het echtpaar toegelicht.

De toiletruimtes zelf zijn grillig vormgegeven. Geen hoek is recht, geen wand loopt strak, geen tegel sluit (schijnbaar) logisch op een andere aan. Het tegelwerk is een samenraapsel van allerlei stukken, formaten en kleuren, dat in een ogenschijnlijk willekeurig patroon in een wild mozaïek op de muur en op de vloeren is gelijmd. De afgeronde hoeken worden bezet met smalle tegelstroken en krijgen daarmee een natuurlijke vorm. Op de vloer is het formaat tegels fors groter dan op de wanden waardoor je het gevoel van een stevige basis onder je voeten krijgt. Zo slaagt hij erin om met deze ogenschijnlijke willekeurigheid een helderheid en rust te brengen, die prettig overkomt in het gebouw.

Daglichtopeningen in de toiletruimtes zelf zijn, uiteraard, niet van helder glas, maar zijn samengesteld uit oude flessen, die in de cement gegoten zijn. Dit heeft 3 voordelen, die rechtstreeks uit de filosofie van Hundertwasser voortkomen: ten eerste biedt het daglicht in de ruimtes, waardoor mensen zich prettiger voelen, dan in een volledig afgesloten ruimte (bedenk maar eens hoe een gemiddeld toilet eruit ziet…). Ten tweede wordt hiermee een potentieel afvalmateriaal, de oude flessen, op een zinvolle manier tot bouwmateriaal, en ten derde biedt de ondoorzichtigheid van de flessen toch de nodige privacy, waardoor gebruikers niet van buitenaf bekeken kunnen worden.

Ook de toegangshekken van de toiletten zijn op deze manier van oud ijzer, je kunt het ook schroot noemen, samengesteld. Als je goed kijkt in de hekken, dan ze je oude tandwielen, een oude deurkruk, oud gereedschap, en wat ooit wellicht een grote springveer is geweest. Dit alles gelast op een frame van doodgewoon draad- en plaatstaal, maar daardoor ineens een saai en utilitair hekwerk transformerend tot een kunstwerk.

In heel veel afzonderlijke stenen of tegels, die her en der in het gebouwtje zijn geplaatst heeft de architect / kunstenaar verwijzingen naar het leven, de cultuur en de natuur van Nieuw Zeeland gemaakt. Zo zie je in tegelwerk bladmotieven van alleen in Nieuw Zeeeland voorkomende bloemen, en planten terugkomen. Daarnaast zijn typische Maori motieven te vinden, of zelfs afbeeldingen van zeer moderne activiteiten, zoals duiken, snorkelen of surfen. Daarmee heeft hij zijn architectuur, die hoofdzakelijk in Europa gebaseerd is ook weten te verweven met de plaatselijke cultuur.

 

Het was voor mij een aangename en zeker ook verrassende ontdekking. In een slaperig stadje als dit zo’n bijzonder stuk architectuur te vinden, al was het alleen maar vanwege de functie: openbaar toilet. Kan iemand mij een ander openbaar toilet, waar dan ook ter wereld noemen, dat zo doelbewust is ontworpen?

Wil je meer ontdekken over deze fascinerende, eigenzinnige kunstenaar / architect? Ik vertel je er graag meer over. Een excursie naar dit toilet wordt wat al te ver strekkend, maar ik neem je in beeld en verhaal graag mee naar zijn architectuur.