Olympisch misbruik.

Berlijn 1936. Die 2 gegevens vertellen een enorme geschiedenis: Het misbruik van de Spelen door Nazi-Duitsland. Hitler die de Spelen in eerste instantie maar niets vond, maar door propaganda-minister Goebbels overtuigd werd van de ongekende mogelijkheden om het land internationaal in de spotlights te zetten. Het leidt tot een ongekend Olympisch misbruik. 

Aanloop naar Olympisch misbruik van 1936

Berlijn was de aangewezen stad geweest voor de Spelen van 1916, maar die werden vanwege de Eerste Wereldoorlog natuurlijk afgelast. De Spelen van 1936 werden daarom alsnog aan Berlijn gegund. Hoe wrang dat ze door een regime dat rechtstreeks op de tweede wereldoorlog afstevende ter propaganda gebruikt konden worden! Olympisch misbruik zonder weerga. 

In eerste instantie zou het voor de Spelen van 1916 gebouwde stadion worden behouden en omgebouwd, maar toen Hitler eenmaal had ingezien hoe groot het propaganda-effect van de Spelen zou kunnen zijn, moest er een nieuw stadion gebouwd worden. Dat mocht dezelfde architect doen die het in 1916 had ontworpen: Werner March. Maar wel na de nodige “tips” en “aanwijzingen” van Hitler en “constructief” overleg met Albert Speer. Het werd een enorm complex, met groot stadion, destijds goed voor 100.000 toeschouwers.

De Spelen werden gehouden, de wereld kreeg Duitsland te zien als een modern, zichzelf opbouwend land, maar werd intussen vreselijk zand in de ogen gestrooid voor wat betreft de nieuwe heersende principes. Het feit dat Hitler weigerde om de gouden medaille aan zwarte atleet Jesse Owens uit te reiken, er zelfs het stadion voor uit ging, spreekt in dat opzicht boekdelen.

Opbouw van het atletiekstadion

Het stadion werd als een reusachtige kom gebouwd, deels verzonken in de grond. Daardoor oogt het minder imposant dan het is, als je binnen staat. Dat is op zich weer een interessant gegeven, want de Nazi-architectuur wil juist niets liever dan van verre indruk maken. Een gebouw deels in de grond verzinken staat daar letterlijk haaks op. Curieus!.

Hoe dan ook, er werd een imposant stadion gebouwd, met aan de buitenkant een strakke opeenvolging van kolommen. Waar het natuursteen kolommen lijken, ongetwijfeld een poging om bij de Griekse oudheid aan te sluiten, zijn het in werkelijkheid betonkolommen, met natuursteen bekleed. Het hele stadion is in beton gerealiseerd, bekleed met natuursteen. Uiteraard van Duitse afkomst!

Buitenlangs vormt het complex een strakke ordening van kolommen, bijna zonder enige opsmuk. Het lijkt wel een rondgaande voortdurende mars… Op ± eenderde deel van de hoogte bevindt zich een omgaande galerij, achter de kolommen. Deze galerij gaf toegang tot de hogere zitrijen. Bovenop de omgang was een grote brede strook voorzien voor het nodige vlagvertoon, waar de Nazi’s zo dol op waren. 

De oorlog en daarna

3 Jaar na de Spelen brak de 2e Wereldoorlog uit en stond het stadion daar als een grootse herinnering als het schandelijkste Olympische misbruik dat ooit van de Spelen was gemaakt (en is gemaakt?). Maar ondanks de enorme schade die aan Berlijn en Duitsland in het algemeen werd toegebracht in de oorlog overleefde het Olympisch stadion deze periode redelijk ongeschonden. Het maakt misschien ook uit dat het in het Westelijk deel van de stad stond… 

Wat doe je met een stadion dat zo groot is, waar zoveel mensen in passen, maar dat tegelijk zo’n besmet verleden heeft? Tja, dat heeft na-oorlogs Duitsland dan in mijn ogen weer goed opgelost: het gebouw zelf draagt geen schuld, waarom zou dat niet gebruikt mogen blijven worden? En dat is ook precies wat er is gebeurd. 

Desondanks raakte het in verval, vast ook doordat Berlijn een gespleten stad was, gedurende bijna 30 jaar. De stad raakte geïsoleerd en grote evenementen konden niet plaats vinden. Bovendien wisten andere Olympische Spelen in 1972 in München (zie b.v. ook dit blog) de herinnering aan 1936 wat weg.  

Modern gebruik na de Wende

Na de val van de Berlijnse muur was de weg vrij voor nieuwe grootse evenementen in het stadion. Maar het moest eerst gerenoveerd worden. En dat is bijzonder gedaan. Want om een radicale breuk met het verleden te creëren, en het Olympische misbruik te ontnuchteren is er over het stadion een hypermodern dak gebouwd. Een dak opgebouwd uit glas, doek en staal. Materialen die een scherp contrast vormen met de toenmalige afwerking, van ogenschijnlijk massieve natuursteen.

Er zijn rondom in de tribunes ranke dunne stalen kolommetjes geplaatst, zichzelf vertakkend aan de bovenkant. Daar overheen zijn lensvormige spanten geplaatst, ook deze van schijnbaar dunne onderdelen. Dat werd mogelijk juist door deze vorm van de spanten. Aan de achterzijde van de spanten zijn nog extra kolommen geplaatst op wat ooit de vlaggen-omgang was. Deze kolommen houden het dak in evenwicht, en trekken in feite het grote overstek horizontaal.

Over het eerste deel van de spanten is een kunststof doek als vederlichte en deels transparante afwerking aangebracht. Bij daglicht valt het zonlicht hier gefilterd doorheen. Het uiteinde van het dak is afgewerkt met glasplaten. Dat is eigenlijk constructief wat tegenstrijdig, omdat glas behoorlijk zwaar is. Zo wordt de constructie extra belast waar de draagkracht juist het minste is. Maar het effect is grandioos! Er lijkt een ultra-lichte en grotendeels transparante constructie gespannen, als om de loodzware geschiedenis van het gebouw te verlichten. Olympisch misbruik omgevormd tot een licht en bijna frivool gebeuren. 

Van Olympisch misbruik naar WK en EK!

Het is een extra voorbeeld van hoe Duitsland met de gebouwen van het Nazi-verleden in het reine probeert te komen: geef er een nieuw gebruik aan, en laat het vooral zien! Zie b.v. ook dit eerdere blog

Maar: de loge voor de Führer is verdwenen, dat gelukkig wel…

Tijdens het EK voetbal vormt dit stadion dan ook een van de belangrijkste arena’s. Het wordt zelfs het toneel van de finale! Maar eerst zaterdag aanstaande de wedstrijd van Nederland tegen Turkije… Hoeveel mensen zullen zich daarbij nog bewust zijn, van het Olympisch misbruik dat op deze plek heeft plaats gehad, intussen 88 jaar geleden? Maar hoe goed zou het zijn, als daar een moment bij stil gestaan wordt? Al was het alleen maar om enig bewustzijn van de geschiedenis te krijgen. Wie weet hoe actueel die op dit moment zelfs weer is geworden…