Notre Dame weer open!

Het zal weinigen zijn ontgaan: aanstaande zaterdag gaat de Notre Dame weer open. Kranten schrijven erover, YouTube wordt overspoeld door filmpjes, en ongetwijfeld komt het zaterdag in alle journaals voorbij. Hoe mooi en grandioos is het wel niet geworden. Aanstaande zaterdag is er een ceremoniële dienst in het bijzijn van President Macron, de Aartsbisschop, de generaal b.d. die de restauratie heeft geleid en ongetwijfeld zal ook de Architecte en Chef aan mogen zitten bij deze gelegenheid.

Reden om mij weer eens aan een blog over dit project te wijden. Mijn volgers weten dat ik mij daar in het verleden nogal kritisch over heb geuit. De kritiek is gebleven, maar het is nu tijd om te kijken naar wat er is neer gezet.

Vóór de restauratie.

Alvorens de Notre Dame weer open gaat en wij met z’n allen versteld zullen staan van het resultaat is het interessant om eens terug te kijken naar hoe het ook alweer was. Ik ben in mijn eigen archief gedoken en heb mijn foto’s uit 2018 nog eens bekeken. Dat was de laatste keer dat ik zelf in de kathedraal was. Mijn herinnering: duister en donker.

Okee, het jaargetijde hielp daar niet bij, het was 14 januari, een tijd van weinig licht. Maar tegelijk zie ik op foto’s van de buitenzijde hoe prachtig helder de dag was: een stralende zon, met misschien wel de mooiste exterieur foto’s die ik ooit heb gemaakt. Binnen was het echter donker. En dat kwam eigenlijk door niks anders dan vuil. Na de grote restauratie vanaf  1840 door Viollet-le-Duc was er vrijwel niks meer aan het interieur gedaan. Niet schoon gemaakt, niet gerestaureerd, alleen maar gebruikt. Onder andere voor het veelvuldig branden van kaarsen.

Wat dat doet met een kathedraal kun je goed ervaren op een van de foto’s die op de schutting rond het gebouw hebben gehangen: je ziet een dame met een sponsje een wand schoonmaken. Een vlakje van ca 15 bij 15 centimeter toont een felle kleur rood, versierd met gouden bladeren. Eromheen zie je een donker grijze grauwe tint, met vaag hier iets roods en geels in doorschemeren.

Schoonmaken

Na de brand vloeide er ineens krankzinnig veel geld richting de restauratie. Volledig en vakkundig schoonmaken van het gehele gebouw was ineens geen enkel probleem meer. Terwijl dat in Frankrijk bij veel kathedralen echt niet gebruikelijk is. Ik heb het afgelopen jaar de nodige mensen mee genomen naar de schitterende kathedraal van Metz. Schitterend aan de buitenkant, in jarenlange campagnes rondom gerestaureerd. Kom je echter binnen, dan is het interieur ronduit goor. Een bizar woord om te gebruiken in het kader van een kathedraal, maar volstrekt toepasselijk.

Een vergelijkbare ervaring herinner ik mij uit Chartres, van mijn eerste bezoek in de jaren ’80. Waar was die schitterende Gotische kathedraal die met zijn fabuleuze gebrandschilderde ramen een licht gebouw zou zijn? Zwaar gebukt onder een grauwsluier van roet en vuil. Tot in 2012 ineens een stukje schoongemaakt bleek. En dat in 2020 voor het volledige schip was gebeurd: schitterend,  tintelend, ongelooflijk kleurrijk, enzovoort.

Nu de Notre Dame weer open gaat zul je dat ook daar kunnen ervaren. In zeer sterk relativerende zin is dat dan “het voordeel geweest bij het nadeel” van de brand, om het Cruijffiaans te stellen. Zonder de brand zou er nooit genoeg geld geweest zijn, om dit te doen… Tja. Kijk bijvoorbeeld eens naar de beelden in deze documentaire op You Tube (wel in het Frans…). Met name vanaf 9.20 t/m 11.00 minuten kun je schitterend zien wat er is gebeurd!

Hoe ging dat schoonmaken?

Wel, natuurlijk met heel veel gewoon water. Hoewel gewoon, meestal gedestilleerd omdat onzuiverheden tot extra aantasting kunnen leiden. Stel je voor, dat er ietwat zuur in het water zit, of dat je gechloreerd water hebt, niet ongebruikelijk in bepaalde landen voor het drinkwater. Tja, dan zit je dus een kwetsbare beschilderde wand met chemicaliën te reinigen, waarvan niemand het resultaat kan voorspellen. Behalve, dat het nooit goed kan zijn voor de ondergrond. Dus gedestilleerd.

Maar er zijn ook andere rigoureuzere methodes toegepast, op minder kwetsbare vlakken, zoals op gewelven en muren. Daar is met een spray een rubber-achtige pasta op gespoten die een latex film vormt over het oppervlak. Dat latex heeft een sterk hechtende en zuigende werking, waardoor het vuil in deze dunne laag wordt getrokken. Na voldoende droog- en werkingstijd kan het film er weer afgetrokken worden, en er komt een vrijwel brandschoon oppervlak tevoorschijn. Ik weet uit eigen ervaring wat voor impact dat kan hebben op een gebouw. Bij de restauratie van de Cuyperskerk in Ouderkerk aan de Amstel, waar ik aan heb mee gewerkt is dat eveneens toegepast. Het resultaat was verbluffend en spectaculair. Dat gaan we bij de Notre Dame die weer open gaat ook zien.

Ik ben ervan overtuigd, dat de eerste keer dat ik er weer binnen zal stappen, ik overweldigd zal worden door de helderheid van het interieur en de felheid van de kleuren. Die kleuren die overigens niet Middeleeuws zijn, maar 19e eeuws. Door Viollet-le-Duc aangebracht op basis van aangetroffen oude sporen. Zijn kleurenanalyse was nog weinig wetenschappelijk, wat maakte dat er een typisch eigen kleurenpalet is ontstaan.

De Notre Dame weer open, dus gereed?

Nou nee. Dat dus niet. Mijn eerdere blogs melden het al. Zo is de steiger rond de vieringtoren al begin 2024 afgebroken, terwijl er nog minstens 15 meter van de toren onafgewerkt was. Geen idee waarom, vermoedelijk de naderende Olympische Spelen, de spits moest zichtbaar zijn? Dat deel heeft straks dus ruim een jaar onafgewerkt gestaan, met alle mogelijkheden voor weer en wind om zijn gang te gaan in aantasting. Er later een zeil omheen aangebracht, maar op die hoogte weet elke specialist dat dat niet waterdicht is. Onbegrijpelijk waarom dat niet meteen afgewerkt is.

Ook aan de noordkant van het gebouw is weinig gedaan. Ik zag bij mijn laatste bezoek, anderhalve maand geleden, nog steeds de “schitterende” en inmiddels vrijwel monumentale PVC spuwers aan de gevel zitten. Geen spoor van restauratie te bekennen. Evenmin was dat het geval qua schoonmaken van de gevel aan deze Noordzijde. Het gaf bijvoorbeeld een keihard contrast te zien tussen de top van het Noordtransept die volledig gereinigd was van vuil en roet, terwijl de gevel er direct onder nog groen was van algen en mos. En ook elders heb ik nog legio elementen gezien die niet zijn hersteld. Die lijst is lang!

 

Er is nog geld, er zou “pas” 700 miljoen zijn gespendeerd, er zou nog 140 miljoen in kas zitten. Daar kun je nog veel van doen, maar of de buitenkant net zo mooi wordt als de binnenkant nu gemaakt is, c.q. net zo ingrijpend gerestaureerd wordt, is de vraag. Terwijl die buitenkant natuurlijk wel het meest kwetsbaar is. Ik blijf het een vreemde gang van zaken vinden…

De Notre Dame weer open, kijken?

Ja natuurlijk! Maar om de gigantische aantallen bezoekers in goede banen te leiden, komt er een systeem met tijdslots. Toegang blijft gratis, hoewel daar behoorlijke discussies over zijn gevoerd, maar je moet dus een tijdslot boeken, zoals tegenwoordig vrijwel overal. Ik wacht het nog even een paar maanden af, maar begin volgend jaar komt er een aanbieding om samen de kathedraal te gaan bekijken, en naar ik hoop, bewonderen. Ik ben in ieder geval razend nieuwsgierig naar het effect wat het op mijzelf zal hebben!