Antwerpen, een stad die mij al van jongs af aan heeft aangetrokken, met fraaie gebouwen in bijna elke stijl die je kunt bedenken. De laatste jaren vindt er aan de noordkant van de stad een omvangrijke herstructurering plaats, waarbij oude verkommerde gebieden nieuw leven in wordt geblazen, met moderne architectuur. Een van de gebouwen die aan zo’n face-lift zijn onderworpen is het Havenhuis.

Vroeger onder meer brandweerkazerne is dit gebouw grootschalig verbouwd tot onderkomen voor het havenbedrijf Antwerpen. De verbouwing is niet door zomaar een bureau gedaan, maar door dat van de zeer gerenommeerde Iraaks-Britse Zaha Hadid, helaas 2 jaar geleden betrekkelijk jong al overleden.

Over het oude bestaande gebouw, in Neo-Renaissancestijl opgetrokken is een nieuwe constructie opgericht, die vrijwel geheel van het oude gebouw los komt. De nieuwe constructie is een ietwat ongedefinieerde glazen doos, die op het plein rust op een enorme vloeiend vormgegeven betonnen pyloon, en elders vrijwel onzichtbaar wordt gedragen door het oude gebouw. De gevel van de het nieuwe deel doet denken aan een diamant met verschillende facetten, uiteraard een verwijzing naar de diamanthandel en -verwerking in Antwerpen. Mij doet de gevel ook denken aan het kielzog van een schip, een verwijzing naar de haven.

Het aparte aan de gevel is, dat deze aan de voorzijde, bij de pyloon volledig vlak begint, maar dan gaandeweg begint te golven.  De driehoekige ruiten en gevelpanelen komen langzaam steeds meer los uit het gevelvlak. Zoals bij een schip de golfslag vanaf de achtersteven sterker wordt bij grotere afstand, om daarna weer af te vlakken. Het is een bijzonder effect, temeer, omdat je het pas ervaart als je recht onder het gebouw staat. Als je van een afstand naar het gebouw kijkt, lijkt de gevel volkomen vlak. Je krijgt het gevoel van een trompe l’oeuil, gezichtsbedrog.

De nieuwe constructie, pyloon en bovenbouw is zonder meer een fraai staaltje moderne 21e eeuwse architectuur. Jammer vind ik het echter dat er niet een fraaiere oplossing is bedacht voor de aansluiting van het nieuwe aan het oude gebouw. Zoals het nu is geplaatst, onderdrukt het nieuwe het oude. Er is voor mijn gevoel geen symbiose, waarbij beide delen elkaar versterken. Integendeel, het nieuwe drukt het oude weg, overheerst het alsof er geen respect voor is. Ik heb bij het passeren van het gebouw, op afstand over de ring van Antwerpen, altijd het gevoel dat er een strijkijzer over het oude gebouw heen gaat, om het als een onwenselijke plooi glad te strijken. Jammer en vast niet de bedoeling geweest, zeker niet van de opdrachtgever!

En waarom? Er was op het plein ruim voldoende ruimte om het gebouw daar overheen te projecteren. Waar de pyloon nu op ca 1/5 van het plein staat, vlakbij misschien zelfs wel té dicht bij de oude gevel, had deze probleemloos op de kaderand, of zelfs in het water gesitueerd kunnen worden. Dan was een andere metafoor voor het gebouw, die zich van diverse zijden ook manifesteert, naast die van mijn strijkijzer, nog veel beter, krachtiger geworden: die van een sleepboot, die een oud gebouw op sleeptouw neemt.

Een sleepboot voor het Neo-Renaissancegebouw?

Een sleepboot voor het Neo-Renaissancegebouw?Of, hoe bijzonder was het geweest, wanneer de pyloon in het water had gestaan, en slechts het achterste deel van het nieuwe gebouw over het andere heen zou zijn gebouwd.

Het oude gebouw zou dan veel meer tot zijn eigen recht zijn gekomen, en het nieuwe had extra geborgenheid gegeven aan het grote plein… Bovendien als havengebouw, letterlijk in de haven gefundeerd geworden… Tja.

Ik vind dat hier kansen zijn gemist. De opgave om een oud gebouw een nieuwe functie te geven, waarbij door toevoeging van moderne architectuur het extra benodigde vloeroppervlak wordt gecreëerd, vind ik hier niet geslaagd. Het is altijd lastig, dat is zeker waar, maar er zijn genoeg voorbeelden waar het wel gelukt is.

Zelf een keer ervaren hoe dit gebouw op je overkomt? Of zelfs een bezoek binnenin brengen? Ik nodig je uit om met mij op stap te gaan!