Maria van de wonderen

Venetië, stad der wonderen, waaronder “Sta. Maria van de wonderen”: Sta Maria dei Miracoli. Een wat onbekende kerk, maar bij ontdekking bleek het werkelijk een wonder, een parel van de Renaissance bouwkunst.

Oorsprong van Maria van de wonderen

In 1408 zou de Venetiaanse schilder Nicoló di Pietro (zie b.v. hier) een schilderij van een Madonna met kind hebben geschilderd. Dit werk leek wonderbaarlijke krachten te hebben, en werd al snel dusdanig beroemd in Venetië dat de Senaat van de Republiek de eigenaar de opdracht gaf om voor het schilderij een kerk te bouwen. Het schilderij diende niet “zomaar” ergens bewaard of tentoongesteld te worden.

Er kwam een Crowdfund-actie in de buurt op gang (toen al) en binnen korte tijd was er voldoende geld beschikbaar om de bouw te beginnen. Dat was in 1481 en 8 jaar later was het gebouw gereed. In de nacht van 31 december werd het beroemde schilderij ceremonieel de kerk binnen gedragen. Het kerkje werd daarbij uiteraard gewijd aan Maria van de Wonderen: Sta Maria dei Miracoli.

Ligging

Het kerkje is niet direct gelegen aan een van de doorgaande toeristische trajecten van Venetië, je moet er bewust naar op zoek. Dat betekent overigens in Venetië niet, dat je eindeloos moet lopen, de stad is aangenaam compact. Zeker voor een wereldstad…  Wel moet je natuurlijk rekening houden met allerlei bruggetjes, doorgangetjes en steegjes, die de charme van de stad vormen. Maar dan loop je ineens een pleintje op en zie je aan het eind daarvan een gebouwtje staan.

Het is ook echt maar een gebouwtje, zeker niet zo’n kerk die overal bovenuit torent. Wel valt meteen op dat het van een uitzonderlijke schoonheid is. Buitengewoon elegant, en in typische Renaissance-stijl gebouwd. Maar wat je aan dit pleintje ziet is enkel het koor van de kerk, waar het hoogaltaar staat opgesteld. Het hoogaltaar dat uiteraard is opgebouwd rond Maria met de wonderen.

De buitenzijde

Als je wat verder loopt, dan blijkt het kerkje zich aan de ene kant langs een smalle gracht uit te strekken.

Aan de andere zijde is een straatje dat uitloopt op een typisch Venetiaans pleintje. De opbouw van het koor wordt voortgezet langs het schip: een onderste laag van rechthoekige panelen, gevuld met marmer, ritmisch onderbroken door kolommen met sobere composiet-kapitelen. Deze onderste laag wordt beëindigd door een klassiek fries.

Daarboven een 2e laag, ook opgebouwd uit marmeren vakken, maar hier bekroond met sierlijke rondbogen, die de indruk wekken van een doorgaande arcade. Hierin zijn ook de vensters opgenomen die het interieur verlichten. Interessant genoeg zijn de pilasters tussen deze vakken voorzien van een variant van Ionische kapitelen. Daarmee wijkt deze gevelopbouw af van het voor de Renaissance gebruikelijke patroon van de zuilstelling: onderop eenvoudiger kapitelen (Dorisch of Ionisch) boven complexere kapitelen, zoals een Corinthisch of Composiet. Een opvallende afwijking van wat b.v in Florence intussen gebruikelijk was geworden.

Interieur

Binnen in het kerkje wordt je op dezelfde manier overweldigd door de architectuur als aan de buitenzijde. Ook hier zijn de wanden verdeeld in vakken, die in marmer benadrukt worden.

Hier echter geen kolommen, maar doorlopende vlakke wanden. Slechts bij de overgang van de wanden naar het fantastische cassetteplafond zijn bogen geplaatst die het ritme van de buitenzijde lijken te volgen.  Frappant genoeg blijken die boogjes het ritme van de wanden niet te volgen. En evenmin blijkt het ritme van de onderste geleding aan te sluiten bij dat van de bovenste. Vreemd. Een tekortkoming? Een onopgelost ritme-probleem voor de architect? Ik filosofeer er nog over.

Het plafond is opgebouwd als een cassetten-plafond. Ook een typisch verschijnsel uit de Renaissance-architectuur. Je ziet het vrijwel altijd in deze bouwstijl. Er is een zeer rijk plafond gerealiseerd, dat zelfs niet zou misstaan in een barok gebouw. En toch is dit plafond in 1530 gerealiseerd. In de cassettes zijn bijbelse figuren opgenomen, in fraaie levensechte portretten, voorzien van hun eigen naam-banier. In een enkel geval heb ik iets raars ontdekt: de naam van de figuur staat in spiegelbeeld. Grapje van de kunstenaar?

En let toch ook eens op de vloer! Wij zijn geneigd om bij binnenkomst in een gebouw standaard onze blik naar boven te richten. Maar soms vormt de vloer een bijzonder fraaie toevoeging aan het gebouw. Dat is in Maria van de wonderen zeker het geval. Ook hier prachtig marmer, deels zwart ingelegd in wit, en met veel verschillende kleuren, deels in zinsbegoochelende driedimensionale patronen, die bij Escher niet zouden misstaan. Kortom, dit onderdeel maakt deel uit van het architectonische geheel en is zeker de moeite van het beschouwen waard.

Aan en in Maria van de wonderen: open boek-marmer.

Heel bijzonder aan deze kerk, en zonder meer een van de waardevolste architectonische elementen: de marmer-panelen zijn in de zogenoemde open-boek vorm geplaatst. Dat is een bijzondere techniek van marmerverwerking, waarbij uit 1 blok 2 of in dit geval zelfs 4 panelen worden gezaagd. Deze worden dan spiegelbeeldig ten opzichte van elkaar geplaatst, zodat door de adering van het marmer een fraai geometrisch patroon ontstaat. De platen worden als het ware opengeslagen zoals je een boek open slaat, vandaar de naam.

Dat is aan dit kerkje zeer consequent in dezelfde marmersoort gebeurd. Vermoedelijk is het marmer zelfs allemaal afkomstig uit 1 partij, uit 1 hoek van de groeve. De tekening is namelijk in alle panelen vergelijkbaar. Daardoor krijgen de wanden een speels patroon, dat in alle traveeën een vergelijkbare tekening toont. Dat geeft het exterieur en interieur een aangenaam ritme. Dat marmer is nog vrijwel geheel intact, ik heb in mijn rondgang door en langs de kerk maar 1 vak kunnen vinden waar geen symmetrische verdeling meer aanwezig is.  En dat was gelukkig op een plek die niet direct in het oog springt.

Door die rust en gelijkvormigheid in tekening, valt uiteindelijk pas bij zeer nauwkeurige beschouwing op dat de panelen van de 2 geledingen niet hetzelfde ritme volgen. Ondanks dit ritmeverschil heeft het interieur een aangename rust en helderheid behouden.

Een bezoek waard!

Het kerkje van Sta Maria dei Miracoli, Maria van de wonderen was voor mij een bijzondere ontdekking in een stad waar je alleen maar loopt te ontdekken. Vanwege de zuiverheid van de stijl en het feit dat het nog vrijwel geheel intact is zoals in de 15 eeuw gebouwd, maakt dat het voor mij een van de pareltjes is geworden van de stad. Natuurlijk zijn het Dogenpaleis, en de San Marco basiliek fenomenale bouwwerken, met geweldige verhalen, wellicht daarover in een later blog meer, maar dit kerkje is de dwaaltocht en het bezoek meer dan waard. En, bijzonder aangenaam: er zijn slechts enkele bezoekers. Voor mij (en door mij) zeer van harte aanbevolen, dit juweeltje van Renaissance-architectuur.