Een eeuwenoud schilderij van de Franse schilder Jean Fouquet toont een kathedraal in aanbouw, hoewel het schilderij getiteld is de bouw van de tempel van Jeruzalem. Lange tijd is het een raadsel geweest wat er nu werkelijk op afgebeeld stond, want aan de bovenzijde wordt duidelijk gebouwd met een grijze natuursteen, terwijl er aan de onderzijde van de kathedraal een gouden laag over het gebouw lijkt te zijn getrokken. Inmiddels is bij veel kathedralen duidelijk geworden wat nu eigenlijk getoond wordt: een rijk gekleurde uitmonstering van de buitenzijde.

Waar wij aan de binnenzijde nog wel willen accepteren dat deze gekleurd is geweest, althans op details, komt dat op ons “modernen” aan de buitenzijde maar overdadig over. En toch, hoe meer ik zie, hoe meer ik erin duik, hoe meer voorbeelden ik ontdek van kleursporen. Amiens, Chartres, Bourges, Sens, om maar een paar Franse kathedralen te noemen, maar ook in andere Europese landen zijn talloze voorbeelden te vinden van beschilderde kerken, in meer of mindere mate, zoals bijvoorbeeld in Limburg an der Lahn.

Maar terug naar de grote kathedralen. Want we weten dan inmiddels wel zeker dat er kleuren te zien zijn geweest op de beelden en ander beeldhouwwerk aan het exterieur, maar hoe hebben die kleuren er dan uitgezien? Daar ontstaan nieuwe raadsels. De oude sporen zijn vaak zo verweerd, dat er nauwelijks een reëel beeld van de oude situatie is te verschaffen. Een frappant voorbeeld van deze verwarring en onduidelijkheid ontdekte ik in Amiens, op een reis met gasten. In Amiens worden op basis van oude kleursporen al sinds enkele jaren kleuren op de voorgevel van de kathedraal geprojecteerd, die het oude aanzien van de kathedraal herscheppen.

Met enige spanning, zoals gebruikelijk, stonden we te wachten op de indrukwekkende en bijna ontroerende kleurenprojecties. Hoewel het projectiespektakel was aangepast, werden de portalen aan het eind toch weer met kleuren overspoeld. Wat mij echter direct opviel, en trof, was dat de kleuren volledig anders waren dan de vorige keer. Blijkbaar is er een herinterpretatie geweest van de wetenschappelijke gegevens die eind jaren ’90 de basis vormden voor de kleurenprojectie.

Het verschil was erg opvallend: de kleuren bleken ineens veel harder geworden te zijn. Waar het “oude” beeld veel oranje en mengkleuren liet zien, was het beeld nu veel meer naar primaire kleuren toe gebracht. Fel rood en blauw leken te overheersen, zoals ook te zien in de beroemde gebrandschilderde vensters van de kathedraal van Chartres of de Sainte-Chapelle, beide daterend uit de 13e eeuw, de grote bloeitijd van de Gotische bouwstijl.

Welke kleurstelling is nu de juiste? Is er überhaupt een juiste aan te wijzen? Ik denk dat dat uiteindelijk niet kan, hoe graag ik ook het tegendeel zou willen beweren. De gegevens zijn te mager om een extrapolatie vanuit de oude situatie volledig te onderbouwen.

Interessant is om hiervoor een 19e eeuwse parallel te bekijken. Onder invloed van de Romantiek ontstond vanaf ± 1850 hernieuwde belangstelling voor de middeleeuwen, na eeuwenlange desinteresse. Veel schilderingen werden “hersteld”, op basis van de aangetroffen sporen. Met de wetenschap en kennis van pigmenten en technieken nog slechts in de kinderschoenen, ging men af op wat men zag. Het resultaat was een wat flets kleurbeeld. Logisch, want wat men aantrof had eeuwen verwering ondergaan, wat de helderheid van de kleuren niet ten goede was gekomen.

Deze interpretatie leidde tot een karakteristiek kleurbeeld voor de 19e eeuw, zelfs dusdanig dat als je dergelijke kleuren tegenkomt, je met zekerheid kunt stellen met een 19e eeuw gebouw of schildering te maken te hebben. Het werd de basis voor de kleuruitmonstering van Neo-Gotische bouwwerken. Een interessant voorbeeld van deze kleurinterpretatie is te zien in de St. Servaasbasiliek in Maastricht, met name aan het Bergportaal, het enige beschilderde portaal in Nederland gerestaureerd door P.J.H Cuypers.

Het contrast tussen deze 19e-eeuwse kleuren en de mogelijke Middeleeuwse oorsprong komt mooi tot uitdrukking in 2 kleinere beelden van het portaal, die van de Cuypers schildering zijn ontdaan. Hier komen juist weer de harde Middeleeuwse kleuren tevoorschijn, die sinds vorig jaar ook op de kathedraal van Amiens geprojecteerd worden. Zijn deze kleuren dan werkelijk de juiste? Hebben we hiermee werkelijk het Middeleeuwse beeld gereconstrueerd? Of brengen over X jaar nieuwe technieken weer andere inzichten?

Het is op voorhand niet te zeggen. Maar laten we wennen aan het idee dat de kerken en kathedralen zoals wij die tegenwoordig zien, eigenlijk kale karkassen zijn, ontdaan van wat de Middeleeuwer aanschouwde: een overweldigend kleurenpalet, op beelden, ornamenten, timpanen et cetera.

Er is hierover nog zo veel meer te zien en vertellen, dat doe ik graag in een lezing. Interesse? Informeer hier naar de mogelijkheden