Kapitelen in Vézelay

Al eerder schreef ik over de beroemde abdijkerk van Vézelay en beloofde ik over de kapitelen te vertellen. Een recent gegeven lezing over deze Ste. Madeleine (Magdalena), maakt dat ik mijn belofte nu graag inlos. Het eerdere blog lees je hier.

De kerk van Vézelay

Deze kerk is fenomenaal gelegen bovenop een heuvel midden in de Morvan. Deze streek in Bourgondië is van oudsher een kruispunt van wegen inclusief pelgrimswegen. Zo werd ook deze kerk in de 11e eeuw een belangrijk pelgrimsoord en al van veraf riepen pelgrims als zij de kerk op de heuvel voor het eerst ontwaarden: Montjoie! Iets dat je volgens mij als Berg van Vreugde zou moeten vertalen…

Persoonlijk ervaar ik een vergelijkbaar gevoel, nog steeds als ik de kerk in de verte zie liggen, hoewel het naderen tegenwoordig met de auto aanzienlijk sneller gaat dan in de middeleeuwen te voet…

Kapitelen

De kerk bestaat uit een prachtig Romaans deel en een wat later gemoderniseerd Gotisch deel. Het Gotische deel is fraai, maar hier zeker niet het meest interessante. Dat zijn ongetwijfeld de kapitelen in het Romaanse deel.

Kapitelen, die de bekroning van kolommen vormen en de overgang markeren van kolom of zuil naar dragende constructie, balk of boog. Men kent ze wel van de Dorische, Ionische en Korinthische varianten van de Griekse tempels.

In de Romaanse stijl van Bourgondië gingen die kapitelen een heel eigen leven leiden, en werden uiterst belangrijk om de gelovigen te onderwijzen. Immers, de meeste mensen in de middeleeuwen konden niet lezen of schrijven, inclusief de adel. Het was zeer uitzonderlijk dat iemand zelfs zijn eigen naam kon schrijven. Het lezen van de Bijbel was dan ook onmogelijk. De verhalen uit dit voor de middeleeuwen allerbelangrijkste boek werden dan ook veelvuldig op bouwkundige onderdelen afgebeeld. Bekend zijn de timpanen, vullingen boven de deuren van de kerken. Maar in Bourgondië kregen kapitelen dus een eigen rol in het vertellen van deze Bijbelse verhalen.

De beroemde kapitelen in Vézelay

De serie kapitelen in Vézelay is enorm van omvang. Er zijn tientallen kapitelen te vinden in de kerk, en nog in uitstekende staat. Dit is wat de kerk zo beroemd heeft gemaakt, en ongetwijfeld van groot belang is geweest bij de toekenning van de status van Werelderfgoed van de UNESCO. Zij vormen een weergaloze serie van Middeleeuwse ambachten en gebeurtenissen, maar vooral ook van Bijbelse verhalen, en morele lessen.

Want dat is het bijzondere van deze kapitelen: je kunt ze op verschillende manieren lezen. De oppervlakkige toeschouwer ziet Middeleeuwse taferelen van een knokpartij tussen ridders, een man die ter dood veroordeeld is en is opgehangen, of een molenaar die het graan tot meel maalt. Maar ga je de kapitelen beter beschouwen en ben je een beetje bekend met verhalen uit de bijbel, dan lees je ineens veel meer.

Dan is het gevecht tussen de ridders de legendarische strijd tussen David en Goliath. Wordt het kapitaal met de opgehangene ineens het verhaal van de zelfmoord van Judas na zijn verraad van Jezus. En de molen? Tja, dat is helemaal een bijzonder verhaal.

De mystieke molen…

Het tafereel van de mystieke molen, waarschijnlijk het allerberoemdste kapiteel van Vézelay, heeft een enorme gelaagdheid. Ogenschijnlijk zijn er 2 mannen bezig om met een handmolen graan tot meel voor het brood te malen. Op het eerste gezicht gewoon een Middeleeuws ambacht dat op dit kapiteel is afgebeeld. Tot je goed kijkt naar het wiel van de molen.

Uiteraard rond, en om te kunnen bedienen vanaf de as voorzien van een kruis. Maar dit wiel doet ook sterk denken aan wat op schilderingen en beelden achter de hoofden van heiligen staat afgebeeld: een aureool. En als dat aureool is voorzien van een kruis is het een symbool voor Jezus!

De molen is hier Jezus Christus, die door zijn lijden en zijn dood aan het Kruis het Oude Testament heeft beëindigd en het Nieuwe Testament heeft laten beginnen. Het Oude Testament als het ongemalen groffe graan en het Nieuwe Testament als het meel, waarvan dan niet toevallig het brood gebakken wordt dat symbool staat in de Christelijke leer voor het lichaam van Christus.

En de molen als het instrument waardoor het graan gekraakt wordt? Dat hoeft dan toch geen toelichting meer?

Het kapiteel krijgt een enorm veel diepere lading en betekenis.

De ophanging

Ook dat is een bijzonder kapiteel in deze kerk in Vézelay. Het is wat minder goed zichtbaar en het is ook niet zo beroemd als de Mystieke molen. Maar het vormt toch ook een weergaloos voorbeeld van de zeggingskracht van de Middeleeuwse Romaanse kunst. Tegelijk wordt er op dit kapiteel niet een enkele scene afgebeeld maar enkele bij elkaar. Links op het kapiteel zien we een man hangen aan de krul van het kapiteel. Hij is inmiddels overleden: zijn nek is gebroken en zijn tong hangt volledig uit zijn mond.

Rechts op het kapiteel zien we dat Judas, die zichzelf uit spijt heeft opgehangen, door een man wordt weg gedragen. Met het gezicht van deze man is iets bijzonders aan de hand. Kijk je frontaal naar zijn gezicht, dan zie je een scheef, asymmetrisch gezicht. Van de linkerkant bekeken, zie je een man die met een zekere moeite iemand draagt en is er geen sprake van verwrongenheid.

Kijk je dan weer van rechts, dat is vanwege de positie in de kerk wat lastiger, dan zie je dat de goede man zich kapot sjouwt: niet alleen draagt hij dat lichaam, maar ook moet hij de enorme last van de zonde van dat verraad van Judas torsen. Die mentale zonde is oneindig veel zwaarder te dragen dan enkel dat lichaam van Jezus’ verrader! Misschien zelfs nog verzwaard met de doodzonde van zelfmoord!

Zo beeldt ook dit kapiteel veel meer uit, dan je op het eerste gezicht ziet.

Ontdekking van de kapitelen van Vézelay

Er is een complete wereld te ontdekken in deze enorme verzameling kapitelen. Het is domweg onmogelijk om deze allemaal apart te bekijken tijdens een regulier bezoek aan de kerk. Ik beperk mij er meestal toe om er een stuk of 2 intensief te bestuderen. In alle eerlijkheid: een toelichting door een plaatselijke gids of uit een uitgebreide beschrijving is dan voor mij ook onontbeerlijk. Zo goed ben ik niet bekend met de Bijbel dat ik in elk kapiteel meteen de Bijbelse betekenis kan ontcijferen. Maar de intensiteit en de diepgang van de verhalen op deze feitelijk simpele bouwkundige onderdelen maakt dat ik iedere keer de kerk weer geïnspireerd verlaat….