Het theater van Bosra

Het theater van Bosra, in het verscheurde Syrië, waar we de laatste dagen zoveel van in de media zien. Een fabuleus Romeins theater, waar ik een aantal malen geweest ben. Een van de meest complete ook die er nog bestaan. Met alle helaas o zo afschuwelijke berichtgeving die er over het land verschijnt komen bij mij toch ook weer herinneringen boven aan andere tijden. Het was een geweldig land om doorheen te reizen. Onder het regime van een dictator c.q. zijn niet minder prettige vader, zeker, maar met fantastische oude architectuur. Ik heb eerder al eens verteld over het theater van Palmyra en de Tempel van Bel in dezelfde plaats.

Bosra

De plaats Bosra in het zuiden van Syrië werd in 106 de hoofdstad van de nieuw gecreëerde provincie Arabia van het Romeinse Rijk. En daarmee werd het een van de belangrijkste plaatsten in wat toen een rijke regio was. Dat is heden ten dage, of althans, de laatste keer dat ik er was in 2008, nog goed te zien: tal van overblijfselen, ruïnes van Romeinse gebouwen, soms in de vroeg-Christelijke of vroeg-Islamitische tijd aangepast aan veranderende wensen, maar wel gehandhaafd.

Het theater van de antieke Romeinse stad is daar één van de meest aansprekende voorbeelden van. Weliswaar is dit in latere tijden aangepast, maar de kern ervan is altijd intact gebleven. Dat theater wordt tegenwoordig aangeduid als Qala’at, wat in het Arabisch zoiets als kasteel of fort betekent. Niet heel erg vreemd, want in de vroeg Islamitische periode is het als zodanig verbouwd. Dat is uiteraard gebeurd met gebruikmaking van materiaal uit het gebouw zelf.

Opbouw van het theater in Bosra

Het theater is niet alleen één van de best bewaarde van het Romeinse rijk, maar ook één van de grootste. Het bevat maar liefst 3 volwaardige rangen met stenen zitrijen (maenianum), met mogelijk hierboven ooit nog houten banken. Die laatste lagen onder de colonnade die voor een deel nog bestaat, al dan niet gereconstrueerd, met authentiek materiaal. Als begrenzing van elke rang is een rij schitterende zetels met hoge rugleuning geplaatst. Die rugleuning was bedoeld om de mensenmassa die uit de entrees in het theater stroomden in goede banen te leiden.

Die entrees (vomitoria) komen bij de laagste rang telkens in het midden van de onderliggende zitrij uit, en bij de middelste rang op 1/3 en 2/3. Met de duizenden bezoekers die er in het theater konden komen, was een dergelijke afscherming essentieel. Gelukkig heeft men in het theater bij de restauratie niet de fout gemaakt deze zetels naar beneden te halen en als “senatoren-zetels” op te stellen beneden in wat de Orchestra genoemd wordt. (Goh, waar zou onze term orkestbak toch vandaan komen?). Er waren trouwens veel te veel van die zetels om opgesteld te kunnen worden beneden…

Een belangrijk en spectaculair element van het theater vormt de achterwand (Scenea Frons). Dit element is vrijwel overal in theaters verdwenen, maar hier in het theater in Bosra niet. Hij staat nog over de volle hoogte van 3 etages overeind. Wel ontdaan van de schitterende decoratieve elementen op de 2e en 3e verdieping, maar verder nog intact. Het geeft een uitstekend beeld van de rijkdom van dit theater! Oorspronkelijk was dit element zelfs nog voorzien van een houten overkapping, waarvan de aanzet nog herkenbaar is.

Theater uit basalt!

Die rijkdom komt op een andere manier ook tot uiting, hoewel in wat onzichtbare vorm. Het theater hier in Bosra is namelijk geheel opgetrokken uit Basalt! Aangezien basalt een ongelooflijk harde steen is, en daardoor moeilijk te bewerken, moeten hier hoog-gespecialiseerde werklieden hebben gewerkt. En hoog-gespecialiseerd betekende in het Romeinse Rijk ook goed betaald. Maar het was het theater van de provincie-hoofdstad, van een rijke provincie, dus dat zat wel goed.

Kijk je naar de staat van de zitrijen , dan valt op hoe goed de steen er nog aan toe is. Er zijn nauwelijks verweringen aan de steen te bekennen. Wel beschadigingen, helaas, maar geen verwering, zoals elders vaak te zien is aan gebouwen uit b.v. kalksteen opgetrokken. Op sommige plaatste zijn nog steeds prachtige strakke profielen te zien in het basalt, en enkele minder beschadigde zetels laten aan de zijkant een rijke decoratie zien.

Intelligent ontsluitingssysteem in het theater van Bosra

Achter de vomitoria, waarmee je in de theaterkom (Cavea) komt ligt een uiterst vernuftig ontsluitingssysteem verscholen. Ik heb er ooit een uitgebreide studie van gemaakt. Daarbij ontdekte ik dat hoewel het theater massief lijkt, dit in werkelijkheid een complex labyrint is van trappen en trapjes, gangen en galerijen. Helaas zijn de hoofdgalerijen die aan de buitenzijde langs het theater liepen opgeofferd toen het tot Qala’at werd verbouwd. Daarvoor zijn naar voren stekende torens gebouwd, met weergangen daartussen en een opslagplaats / kazemat eronder. Maar als je goed kijkt dan kun je nog steeds de aanzet zien van het ooit rondgaande tongewelf, waar de trappensystemen op uit kwamen, en waarlangs je kon flaneren met uitzicht op de omliggende stad. Zoals we dat kennen van b.v. het Colosseum.

Het systeem van trappen is slim in elkaar gevlochten, waarbij verschillende trappen langs elkaar heen draaien, maar altijd volgens een voor de Romeinen kenmerkende logica. Ik heb destijds ook geprobeerd om een schatting te maken van het aantal bezoekers van het theater, en kwam daarbij uit op ca 15.000! Nee, daar staat geen nul teveel! Om die mensen allemaal goed binnen en buiten te laten, is een dergelijk trappensysteem absoluut noodzakelijk.

Onbekend maar wezenlijk onderdeel van de Romeinse theaterbouw

Een tamelijk onbekend gegeven van de Romeinse theaterbouw vinden we in aanzet nog terug in dit theater. Namelijk dat het theater kon worden overdekt! Wat? Overdekt? Zo’n enorm gebouw? Inderdaad! Door middel van een grote rij masten, die aan de buitengevel waren geplaatst, kon een zeil (Velum) uit de orchestra worden opgehesen en aan de masten strak gespannen worden. Op die manier waren de bezoekers beschut tegen de brandende zon. De stenen waar deze masten in hebben gestaan zijn op enkele plekken in het buitenste muurwerk nog terug te vinden.

Nou ja, feitelijk dus niet in het buitenste muurwerk, dat is natuurlijk afgebroken voor de toren en de andere voorzieningen van het fort, maar er zijn stenen op de huidige buitenmuur terug geplaatst die wel degelijk ooit de functie van dragend element voor die masten hebben gehad. Ook dat is een hoogst zeldzaam gegeven. Meestal zijn de oude Romeinse theaters dusdanig ver vervallen, dat deze stenen allang geleden zijn verdwenen. De praktijk van gespannen zeilen is echter niet alleen bekend van deze fragmentarische overblijfselen, maar ook uit de literatuur. Het is één van de ongelooflijke eigenschappen van de Romeinse theaters. Lees ook nog eens dit blog over het Olympisch Stadion van Montreal, voor een totale moderne mislukking van dit Romeinse principe

En nu ?

Tja, daar ben ik in Syrië heel erg benieuwd naar. Wat gaat er nu in het land gebeuren? Komt er een soort vrede? Komt er een soort nieuwe stabiliteit? Gaat het goed met alle bevolkingsgroepen en geloven door elkaar? Kunnen ze elkaar in samenwerking vinden? Zowel Moslims (van verschillende stromingen) als Christenen (idem), met als splintergroep van de laatste een kleine gemeenschap die nog het Aramees spreekt, de taal die Jezus ook heeft gesproken…. Ik hoop het van harte.

Mijn reizen door Syrië zijn altijd fantastisch geweest, hoewel je op je hoede moest zijn, b.v. als je gevraagd werd naar wat je van de president vond… Het standaard antwoord: het is een goede man. Tja, dat leugentje hoorde er helaas bij, maar verder heb ik mij er altijd op mijn gemak gevoeld. Ik zou zo graag dat gevoel nog eens beleven en terug reizen naar het land. Wie weet, wordt het over een jaar of wat weer mogelijk… Laten we hopen dat het land de goede weg inslaat en dat het theater van Bosra weer bezocht kan worden, en je de fabuleuze akoestiek ervan met eigen oren weer kunt ervaren… Hoe geweldig zou dat zijn?