Haut Koenigsbourg: een propagandakasteel

De burcht van Haut Koenigsbourg in de Elzas is een fraai voorbeeld van een propagandakasteel. Architectuur is propaganda. Boute uitspraak, maar het is altijd zo geweest en het zal altijd zo blijven. Of het nu kerken waren in de middeleeuwen, theaters of tempels in de romeinse tijd, of stadhuizen en bankgebouwen in onze tijd. Gebouwen worden altijd gebruikt om een bepaald beeld neer te zetten. Een image hoog te houden als je wilt.

Maar vaak ook wordt het als politiek middel ingezet. Zie b.v. dit blog Ook dit kasteel is ingezet als propaganda, door het Duitse Keizerrijk.

De Naam…

Alleen de naam van het kasteel is al een aanwijzing van hoe omstreden het gebied eigenlijk was. Want is dit nu Duits of Frans? Fruits? Duins? Of Frats? Om maar eens een paar idiote samentrekking van het Frans en het Duits te noemen. Feit is dat het een koningsburcht moest zijn, het woord Koenig is in feite niks anders dan het Duitse woord König. Haut is daarentegen weer volkomen Frans.

In het Nederlands vertaald betekent het gewoon Hoge Koningsburcht. En dat moest het ook zijn, want Koning van Pruisen en Keizer van Duitsland, Wilhelm II heeft hoogstpersoonlijk opdracht gegeven voor de bouw, lees wederopbouw van het kasteel.

Geschiedenis

De burcht stamt uit de middeleeuwen, althans van oorsprong, en is langzaam uitgegroeid tot het huidige complex. Dat wil zeggen, dat het in de 17e eeuw grondig werd verwoest in de 30-jarige oorlog, die bij ons 50 jaar langer duurde, maar die beide eindigden in 1648 met de Vrede van Münster. Vanaf dat moment vormde het kasteel slechts een ruïne. Een ruïne die in de loop der eeuwen verder en verder vervallen raakte.

Het vervallen complex wisselde voortdurend van eigenaar, tot het in het midden van de 19e eeuw in handen kwam van de Franse staat. Die dan in 1871 smadelijk de Frans-Duitse oorlog verloor. En zo kwam Elzas-Lotharingen en de ruïne weer bij Duitsland te behoren. En dat wilde de nieuwe Duitse keizer laten zien. Zie ook dit verhaal

Herbouw

In 1899 werd de ruïne aan de Duitse keizer geschonken die er een museum van de (Duitse) Middeleeuwen van wilde maken. Maar wel nadat het grondig was hersteld, en terug opgebouwd. Dat werd onder leiding van de Berlijnse architect Bobo Ebhardt gedaan, met gebruikmaking van de modernste technieken. Zo werd bijvoorbeeld een complete spoorbaan aangelegd om het bouwmateriaal de 700 m hoge berg op te transporteren.

Er reed een elektrische kraan op een verhoogde rails over het bouwwerk. Er konden stenen tot anderhalve ton mee omhoog getakeld worden. Het leek wel science fiction! Aldus kon het kasteel in korte tijd worden opgebouwd, en in 1908 kon Keizer Wilhelm de ceremoniële sleutel in het slot steken. Ook op dat vlak vormde de Haut Koenigsbourg een propagandakasteel! Pronken met de eigen stand van de techniek.

Haut Koenigsbourg: een propagandakasteel

Bij de herbouw werd er niet bezuinigd op decoratie. Het hele kasteel werd overgoten met een Duitse saus. Dit moest duidelijk te maken dat het kasteel tot in de eeuwen Duits zou zijn, net als de gehele Elzas. Het zou afgelopen zijn met de machtsovername door Frankrijk. Zo siert een enorme Duitse adelaar het plafond in de grote zaal. Om zijn kop een aureool, met de woorden Gott mit Uns erin. Dezelfde woorden stonden in de beide wereldoorlogen op de koppels van de soldaten. Een wat beangstigend vooruitblik…

Langs de randen van het gewelf zijn planten geschilderd, telkens bekroond met de letter W. De opstaande punt in het midden van de letter is opgesplitst. De W wordt daarmee een monogram: W II. Goh, aan wie zou dat nu moeten herinneren? Kijk je goed, dan ontdek dat monogram op meer plaatsen. Op nog beschikbare vlakken van het gewelf werden de namen geschilderd van steden in de Elzas, uiteraard alle in het Duits, dat zou immers tot in eeuwen de voertaal blijven. Intussen is Reichenweier weer Riquewihr geworden, en Schelttstadt terug in Selestat veranderd. Bekende plaatsen in de Elzas.

Huidig gebruik

Het kasteel was in 1908 gereed, 6 jaar later brak de eerste Wereldoorlog uit, en 10 jaar later, in 1918 was Kaiser Wilhelm geen Kaiser meer, maar een banneling op het kleine kasteeltje in Doorn. Hij heeft zijn gedroomde Middeleeuws Duitse museum nauwelijks ooit kunnen bezoeken. Toch is het dat eigenlijk wel degelijk geworden. Je kunt er op een geweldige manier de opbouw van een Middeleeuws kasteel ervaren, mits je bereid bent door de propaganda heen te kijken.

En je moet je voortdurend realiseren dat wat je ziet voor ruim 1/3 reconstructie is. De overgang van het een naar het ander is na ruim een eeuw nauwelijks meer te zien, maar gelukkig hangen her en der oude foto’s die je de oude situatie nog goed duidelijk kunnen maken.

Gelukkig wordt je tegenwoordig welkom geheten in zowel het Duits als het Frans, het hangt er maar net vanaf uit welk land je komt. Alle propaganda blijkt achterhaald, en slechts een interessante blik op het verleden te bieden. Hoe mooi zou het zijn, als dat een algemeen beeld op de wereld zou zijn?