De natuur kan verwoestend zijn. Wat de mens in jaren of eeuwen opbouwt, kan de natuur in enkele seconden vernietigen. Al vanaf de vroegste geschiedschrijving zijn er verhalen bekend van steden die door aardbevingen, vulkaangeweld of overstromingen zijn weggevaagd.

Tijdens mijn recente reis naar Nieuw Zeeland ontdekte ik een plaats die dat in 1931 is overkomen: Napier, op het Noordereiland, werd verwoest door een zware aardbeving, die gedurende 3 minuten de stad op zijn grondvesten liet trillen. De Australische aardplaat werd omhoog gedrukt door de Pacifische plaat en een deel van de stad werd zelfs in zijn geheel 2 meter opgetild. Tegen dat geweld was het jonge stadje niet opgewassen en vrijwel de gehele stad, grotendeels opgebouwd uit houten huizen, of in de luxere variant gemetselde panden werd door deze beving in puin gelegd.

De wederopbouwplannen werden voortvarend ter hand genomen, hoewel er ook lieden waren die “de boel maar de boel” wilden laten, het was toch geen interessant en bijzonder welvarend stadje geweest, en het meest aantrekkelijke deel, de binnenhaven met aanlokkelijke baai was droog komen te liggen: ook deze was 2 meter opgetild, de bootjes die lagen aangemeerd, waren op het droge beland. Maar het was de tijd van de grote depressie, die ook Nieuw Zeeland trof, en er was grote behoefte aan werk. De wederopbouw startte.

Er gebeurde iets bijzonders: nadat het ergste puin was geruimd, en de eerste noodvoorzieningen waren gerealiseerd werd een twee-koppige commissie aangesteld, die verantwoordelijk was voor de wederopbouw. In plaats van langdurig plannen te maken, werd de wederopbouw snel en efficiënt aangepakt. In plaats van dat men daarbij de blik op moederland Engeland en de daar geldende traditionele architectuur-uitingen vestigde, richtte men de blik op Amerika en Frankrijk. Dat resulteerde in Napier in een triomf voor de toen in zwang zijnde Art-Deco stijl. De beide heren, een architect en een magistraat besloten de gehele stad in deze nieuwe moderne stijl op te bouwen. Niet alleen vanwege de populariteit ervan elders in de wereld, maar zeker ook vanwege de mogelijkheid hiermee razendsnel en aardbevingsbestendig te kunnen bouwen. Deze moderne stijl maakte namelijk grootschalig gebruikt van het relatief nieuwe bouwmateriaal gewapend beton, waarmee bijvoorbeeld in Tokio, eveneens zeer aardbevingsgevoelig, al was bewezen dat een wolkenkrabber ermee overeind kon blijven.

Er werden een aantal uitgangspunten gedefinieerd voor de herbouw:

• slechts enkele vooraf geselecteerde architecten zouden ontwerpen,
• alle panden werden van grote luifels voorzien, tegen de zon,
• gewapend beton was verplicht,
• alle hoekpanden werden afgeschuind, t.b.v. beter zicht van het verkeer,
• de straten werden verbreed voor de automobielen.

Nadat de plannen voor de herbouw bekend waren gemaakt kwam er een “goldrush”-achtige stormloop van werklieden op gang, die richting het verwoeste stadje trokken in de hoop op werk, en uiteraard wat te verdienen centjes. Dat ging zelfs zo hard, dat er op een bepaald moment geen nieuwe werklieden meer werden toegelaten.

Vanwege de toepassing van het gewapende beton en de overvloed van werklieden verliep het herstel zeer voorspoedig en al 2 jaar na de verwoesting waren de meeste straten in het centrum herbouwd. Alle voorzien van een Art Deco decoratie. Dit razende herbouwtempo heeft ertoe geleid dat hier een zeldzaam ensemble van Art Deco gebouwen bij elkaar is gekomen. Waar je in veel steden Art Deco gebouwen tegenkomt, en de eerlijkheid gebiedt te zeggen, soms ook veel fraaiere individuele voorbeelden ervan, zijn in Napier letterlijk alle straten in deze stijl gebouwd. Zonder saai te worden, doordat uiteindelijk 4 verschillende architecten aan de herbouw hebben gewerkt. Elk met hun eigen interpretatie van de stijl, met onderling herkenbare verschillen. Als je een beetje je oog erop oefent, kun je na korte tijd afzonderlijke panden van de architecten herkennen.

Heel fijn is daarbij om te merken, dat er geen sprake is van herhaling. Geen pand is hetzelfde, geen gevel is identiek aan een andere. Elk pand is apart ontworpen en gerealiseerd. Ik ervaarde als “nadeel” daarentegen daardoor wel dat mijn enthousiasme bij elk ander pand, bij elke straat een impuls kreeg. Wéér een gaaf gebouw, wéér een fraaie gevel, wéér zo’n fraaie decoratie, ik werd moe van mijn eigen telkens opflakkerende enthousiasme! Wat een fantastische aaneenschakeling!

Goed is het om te merken dat de stad intussen apetrots is op dit erfgoed, en zichzelf als Art Deco hoofdstad van de wereld afficheert. Een kwalificatie die wellicht betwistbaar is, ik ben ooit in Miami op Ocean Drive geweest, en dat staat zeker in verhouding tot deze stad. Maar het is geweldig om te zien dat de Art Deco-gebouwen met liefde en respect worden behandeld en onderhouden. De kleurrijke uitmonstering van veel panden is, of wordt terug gebracht, nadat deze in de jaren vijftig, zestig en zeventig was vervaagd of in sommige gevallen verloren gegaan. En dat is vooral op eigen initiatief van bewoners, gebruikers en eigenaren van de panden, daarbij komt geen dwang van een monumentenorganisatie kijken. Zo’n organisatie is er namelijk helemaal niet.

Het was voor mij een geweldige culturele ontdekking in een land dat zich toch vooral als natuurland laat gelden. Een heerlijk architectonisch intermezzo!

Natuurlijk heb ik hier als een razende foto’s geschoten van alle kleuren, typische ornamenten en fantastische decoraties. Ik laat je graag een keer mee genieten hiervan. Waarom niet bij je thuis in een ontspannen en informatieve huiskamerlezing? Laat je door mij mee voeren door deze unieke Art Decostad!

Bekijk hier een voorproefje, zoals van het grandioze Masonic Hotel

of van het prachtige theater: