De Sagrada Familia

Een blog over de Sagrada Familia in Barcelona, dit keer eens vooruitlopend op een reis. Hoewel ook niet helemaal, want het wordt niet de eerste keer, dat ik deze fascinerende kerk zal bekijken. De kerk gewijd aan de heilige familie, de letterlijke vertaling van de naam uit het Spaans / Catalaans.

Ik heb het geluk gehad om de Sagrada Familia al in 1998 gezien te hebben en in 2014. Helaas heb in 1998 nauwelijks foto’s gemaakt, die bovendien bij een roof verloren zijn gegaan. Terwijl de kerk toen in alle opzichten veel te zien bood. Het dak en de hoge gewelven waren bijvoorbeeld nog verre van gereed. Je liep in de kerk eigenlijk nog buiten.

Hoe anders was dat in 2014, toen de kerk een paar jaar eerder gewijd was, door paus Benedictus XVI.

Korte geschiedenis van de Sagrada Familia

De bouw van de Sagrada Familia begon in 1882. Interessant genoeg is Gaudí niet de oorspronkelijke bouwmeester van de kerk, maar de volstrekt onbekende Francisco de Paula del Villar. Zijn naam is volledig verdwenen in de krochten van de tijd. Deze man maakte een ontwerp in de destijds gangbare Neo-Gotische stijl. Een stijl waarvan in Europa, zelfs in de wereld honderden, zoniet duizenden kerken zijn gerealiseerd. Wat maakt dan juist deze Sagrada Familia zo bijzonder.

Dat is natuurlijk zonder enige twijfel het bouwmeesterschap van Antoni Gaudí! Al heel snel na de eerste steen legging nam zijn voorganger ontslag, ruzie met de opdrachtgever, en werd Gaudí tot zijn opvolger benoemd. Er was toen al een deel van de buitenmuren van het koor opgetrokken en een deel van de crypte. Die bouwde Gaudí af volgens het oorspronkelijke ontwerp en het muurwerk dat al was opgetrokken werd door hem gerespecteerd. Maar vervolgens bouwde hij een volledig nieuw en revolutionair ontwerp op voor de kerk.

Het genie van Gaudí

Dat revolutionaire ontwerp was dermate vooruitstrevend, dat pas in onze 21e eeuw, de basisprincipes van dat ontwerp doorgrond konden worden. En dat dankzij computers die eindelijk voldoende krachtig waren om het zogeheten Computer Aided Design mogelijk te maken. Op basis van oude schetsen van Gaudí, die niet waren verwoest tijdens en door de Spaanse burgeroorlog, begeleidt met resten van door hem vervaardigde modellen en maquettes, ontdekte men dat aan alle schijnbaar grillige en willekeurige vormen complexe wiskundige formules ten grondslag lagen.

Let wel, dat is ruim driekwart eeuw nadat Gaudí was overleden op tragische wijze. Hij was wandelend op weg naar zijn levenswerk onder een tram gelopen. Onoplettendheid? Eigenlijk wel, maar ik heb er voor mezelf een draai aan gegeven. Als je zo’n complex en vooruitstrevend werk leidt, dan ben je daar dag en nacht in verdiept. Als je al die wiskundige formules in je hoofd hebt, verricht je letterlijk baanbrekend werk. Kun je dan nog wel op zoiets banaals letten als de baan van een tram?

Gaudí wordt vaak gerangschikt in de categorie Art Nouveau architecten. In Spanje spreekt men dan overigens over Modernism0. Voor mij is dat veel te weinig eer voor hem. Zijn architectuur ging zoveel verder dan die op zich prachtige zwierige stijl, waar ik ook enorm van hou. Kijk b.v. maar eens op dit blog of lees dit eerdere verhaal. Vanwege die mathematische onderlegger plaats ik hem echter op een veel hoger voetstuk, wellicht wel gelijk met een type als Le Corbusier.

Gotiek 2.0

Zijn genie had betrekking op de structuur van de kerk in het algemeen. Hij is bekend geworden met het touwtjesmodel van de Sagrada Familia. Je kunt het nog steeds bewonderen in de crypte. Het is een maquette die is opgebouwd uit draadjes, met daaraan kleine zandzakjes. Het is dan ook geen staande maquette, maar een hangende. Met een spiegel eronder kun je echter schitterend het ontwerp ineens voor je ogen zien.

Gaudí ontdekte dat de ideale boog een paraboolvorm heeft. Vrij vertaald: als je een touw tussen je handen neemt en je laat het hangen, dan hangt dat in een parabool. Het achterliggende principe is dat er dan alleen maar trekkrachten in het touw aanwezig zijn. Pas je datzelfde principe omgekeerd toe, op steen, en je bouwt een paraboolboog, dan zijn er alleen maar drukkrachten in het materiaal aanwezig. Immers: trekkrachten veroorzaken scheuren in steen. Een geniale ontdekking, grootschalig en bepalend toegepast in de Sagrada Familia. Het is de reden dat de kolommen schuin staan en wat de enorm hoge gewelven mogelijk maakte.

Het is voor mij tevens een vervolmaking van de gotische bouwstijl. Immers toen werden er ook hoge kathedralen gebouwd, maar de Middeleeuwse bouwmeesters hadden geen (theoretisch) benul van dit principe. Om hun gebouwen overeind te houden moesten zij terugvallen op luchtbogen en steunberen. Alles om de druklijn in het metselwerk te houden. Gebeurde dat niet of onvoldoende, dan stortte het gebouw in, zoals b.v. in Beauvais tweemaal is gebeurd (zie b.v. dit blog).

Huidige stand van zaken bij de Sagrada Familia

Toen eenmaal de gewelven over het middenschip van de kerk waren gebouwd en de kerk gewijd was, ging het snel. Er kwamen en komen enorme aantallen bezoekers naar het fascinerende gebouw en het overweldigende interieur kijken. Die bezoekers betalen een fors bedrag om binnen te komen, waarvan een groot deel direct aan de bouw van de kerk ten goede komt. Zo vloeien inmiddels jaarlijks vele miljoenen in de bouwkas.

Met als resultaat dat er een serieuze verwachting is wanneer de kerk eindelijk gereed zal zijn. Het moment van 2026 gaat helaas niet gehaald worden, dat zou in het honderdste sterfjaar van Gaudí geweest zijn. Maar binnen 10 jaar vanaf nu, is niet onrealistisch. De hoge toren boven de viering, gewijd aan Christus is fors op hoogte, en moet uiteindelijk een hoogte van 172 m bereiken. Een meter lager dan de Montjuïc, de beroemde berg in Barcelona. Achterliggende gedachte: een menselijke schepping mag niet boven een goddelijke schepping uitkomen. De Montjuïc zou 173 m hoog zijn.

Het voorportaal

De onzekerheid voor de voltooiing zit hem nog wel in het voorportaal, het zou gewijd moeten worden aan de Glorie. Om dat toegankelijk te maken, is er een brug over de Avenue voorlangs de kerk gedacht, en een groot voorplein om die brug over te gaan.

Klein lastigheidje: die gedachte pleinruimte is volgebouwd met appartementencomplexen. Daar wonen mensen. Worden die complexen afgebroken en die mensen uitgekocht? Dat zal nog een aardige hobbel betekenen in de voltooiing van de kerk. Maar dat de Sagrada Familia voltooid wordt en dat dat op redelijk korte termijn gaat gebeuren, daar ben ik zelf intussen wel van overtuigd.

Vermoedelijk is dit het eerste van een reeks blogs over Barcelona, waar ik over enige tijd weer een paar dagen zal verblijven, en uiteraard het nodige aan bijzondere architectuur zal bekijken.

Het volgende blog zal overigens weer een volgend in mijn  miniserie Middeleeuws ankerwerk zijn….