De kathedraal van Ely.
Ruim 100 km ten noorden van Londen ligt de kathedraal van Ely. Ely dat tegenwoordig niet veel meer is dan een bescheiden provinciestadje. Andere kathedralen, zoals die van Canterbury (zie “Een Franse Kathedraal”), Salisbury of York zijn redelijk bekend. Die van Ely heb ik gemerkt is dat niet. En toch vertelt ook deze onbekendere kathedraal een interessant verhaal. Een verhaal van een ramp die tot een unieke herbouw leidt
Willem de Veroveraar
Ik begin mijn verhaal van de onbekendere kathedraal van Ely bij Willem de Veroveraar. De Normandiër, die in 1066 tot koning van Engeland wordt gekroond. Maar dan begint de werkelijke verovering van Engeland pas voor hem, want de bevolking stond nog allerminst aan zijn zijde… Hij had per slot van rekening het land met een invasie veroverd. En dat is meestal niet direct aanleiding voor grote populariteit.
Ely was de laatste stad die zich tegen de nieuwe koning verzette. Maar uiteindelijk moest zij toch buigen voor zijn militaire overwicht. Vervolgens benoemde Willem een bondgenoot als abt van wat toen nog een klooster was. Dat was gebruikelijk in die tijd en vormde voor Willem één van de belangrijkste pijlers om Engeland in zijn macht te krijgen.
Kort daarna begon men aan de bouw van een nieuwe kerk. De Normandiërs vormden niet alleen een sterke militaire macht, maar brachten ook een eigen Romaanse bouwstijl mee naar Engeland, die dan ook Norman Style is gaan heten. Dat vormde een andere belangrijke pijler onder de verovering van Engeland: verovering door fraaie bouwkunst.
De Norman kathedraal van Ely
Die nieuwe kerk was omstreeks 1189 gereed. De steen hiervoor was betrokken uit een groeve in Peterborough, een stukje verder naar het Noorden. De prijs die Ely daarvoor betaalde? Die was zeer smakelijk: jaarlijks 8000 palingen, zolang de bouw duurde. Tja, je moet het maar willen betalen of ontvangen… Een hoogst ongebruikelijke betaalwijze is het natuurlijk wel, zelfs voor de Middeleeuwen!
Intussen was Ely een bisschopszetel geworden en de kerk daarmee een kathedraal. Een belangrijk deel van die Norman kathedraal is nog intact in de vorm van het schip en de beide dwarsarmen van de kerk. Op de kruising van deze bouwdelen, de viering, was een grote toren gebouwd, geheel volgens de principes van die tijd.
Door een grote groei van het aantal pelgrims naar de kerk, besloot de bisschop om een nieuw koor te bouwen. Daarmee konden de stromen pelgrims beter gescheiden worden van de monniken, die nog steeds hun dagelijkse rituelen in de kathedraal uitvoerden. Het rumoer van de pelgrims werd door de monniken in toenemende mate storend ervaren.
Het nieuwe koor werd opgetrokken in de moderne Gotische bouwstijl, zoals die ook in Engeland inmiddels volledig ingeburgerd was geraakt.
Een monumentale ramp.
In 1322 werd de kathedraal door een ramp getroffen toen de vieringtoren ineens instortte. Gelukkig gebeurde dat ’s nachts, zodat er geen slachtoffers vielen, maar de schade was groot. Toch bleek deze ramp uiteindelijk de opmaat voor een uitzonderlijk staaltje bouwkunst, dat getuigt van een grote vindingrijkheid van de bouwmeester.
Door de instorting van de vieringtoren werden aangrenzende delen van de kathedraal ook verwoest. Zo’n toren stort natuurlijk nooit loodrecht naar beneden in. Maar in plaats van die aangrenzende delen terug te bouwen heeft de bouwmeester die verwoeste delen juist verder ontmanteld. Daarmee heeft hij ruimte gemaakt voor een ongekend grote viering gebaseerd op een acht-hoekige plattegrond.
Deze achthoekige viering is waar de kathedraal van Ely beroemd om is geworden. Deze structuur is uniek in de middeleeuwse bouwkunst.
Herbouw viering.
De viering was door de afbraak van de aangrenzende delen te groot geworden om met een stenen gewelf te overdekken. Met een koepel kon dat wel, maar die techniek beheerste men in Engeland niet. Er werden 4 nieuwe hoge muren opgetrokken, elk voorzien van een groot gotisch venster. Schip, koor en transepten werden overdekt met nieuwe spitsbogen en de nieuwe buitenwand was gereed.
Vervolgens moest de ruimte nog overdekt worden. Dat is gelukt dankzij een fenomenale en ingenieuze houten constructie van eiken balken. Aan de wanden van het stenen omhulsel zijn frames geplaatst, die de achthoek een stuk kleiner maken. Aan het einde van elk frame hangt een kolossale eiken stam van bijna 20 m lang en ± 10 ton zwaar. Een waar technisch huzarenstukje voor die tijd.
Vervolgens zijn er tussen deze enorme balken ook ramen geplaatst. Het geheel is overwelfd met een houten stergewelf. Deze hele constructie weegt ca 400 ton, en is dus eigenlijk “eenvoudig” opgehangen aan het stenen omhulsel.
Een uitgekiend krachtenspel houdt alles in balans en levert de kathedraal van Ely een spectaculair element op. Voor die vieringtoren alleen loont het de moeite om de reis te ondernemen.
