Bunker Valentin
In de buurt van Bremen, staat Bunker Valentin, een enorme betonnen kolos. Eigenlijk een afgrijselijk stuk oorlogsarchitectuur. Toch is daar iets gedaan dat de moeite van het vertellen waard is.
Uiteraard is dit een verhaal over oorlogsarchitectuur, hoewel architectuur een ongeschikt woord is in deze context. Het is geen bouwkunst, het is bouwgeweld, helaas vooral letterlijk! Dit is dan ook een zeer beladen onderwerp, en volkomen terecht. Waar in dit blog fascinatie voor dit gebouw voelbaar is, dient dit niet verward te worden met fascinatie voor de tijd en de machthebbers, lees de Nazi’s. Ik hoop de juiste toon te kunnen vinden…
kolossale kopse kant van de bunker
Al eerder schreef ik over oorlogsarchitectuur, en hoe dat tegenwoordig gebruikt wordt. Zie bijvoorbeeld dit blog over de voormalige (Duitse) onderzeebootbasis in St. Nazaire. Aldaar werd het verleden volkomen doodgezwegen, en werd er in plaats daarvan doodleuk een verhaal opgehangen over de cruiseschepen die vanuit die plaats, niet dat object, waren vertrokken.
In Bunker Valentin heeft men (inmiddels) een andere aanpak gekozen.
Reden van de bouw van bunker Valentin
De opperbevelhebber van de Marine, Groot-Admiraal Karl Dönitz was ervan overtuigd dat de oorlog op zee een onderzeeër-oorlog was, in ieder geval van Duitse zijde. Maar door sterk verbeterde wapens was het overwicht van Duitsland in 1942 gekanteld. Een enorm deel van de vloot ging verloren, door b.v. dieptebommen en betere torpedo’s.
Er moesten dus nieuwe onderzeeërs gebouwd worden, in een razend tempo. Daarvoor werd de Bunker Valentin (uiteraard een codenaam) ontworpen. Het moest een reusachtige overdekte scheepswerf worden, een kolossale assemblagehal, waar aan de lopende band de nieuwe boten gebouwd zouden worden, volgens een nieuw en destijds hypermodern concept. Een concept dat nota bene na de oorlog nog jaren door andere marines is gebruikt.
originele ontwerptekening, met duidelijk zichtbaar de assemblagelijn
Als er maar genoeg nieuwe boten gebouwd konden worden, dan kon de oorlog nog gewonnen worden, zo was nog tot 1945 het geloof. Ongelooflijk! Uiteindelijk zou er elke 56 uur een nieuwe onderzeeër gelanceerd hebben moeten worden. Uiteindelijke aantal dat er gebouwd is: 0 (nul)
De sluiskamer, van hieruit zou elke 56 uur een onderzeeër ten oorlog varen
De eigenlijke bouw
In 1943 startte de bouw van de bunker, die rond maart 1945 gereed was. De bouw werd met dwangarbeiders uitgevoerd, zonder enig respect voor hun leven. Op een snee brood ’s morgens en wat waterige soep ’s avonds verrichtten zij tenminste 12 uur per dag loodzware arbeid. Een getuige: “de zakken cement die ik in de betonmixer gooide wogen zwaarder dan ik zelf: 50 kg”.
Foto uit ± 1944, een van de permanent gebruikte betonmixers. (Bedenk dat deze foto doelbewust is gemaakt door de Nazi’s!, deze toont niet de keiharde dagelijkse praktijk…)
In een moordend tempo werden gigantische hoeveelheden beton verwerkt. Een simpele rekensom: de bunker is ruim 400 m lang, ca 90 m breed en ongeveer 30 m hoog. Dat geeft aan buitenwandoppervlak dan bijna 70.000 m2. Dus voor elke meter muurdikte heb je het dan over grofweg 70.000 kubieke meter beton!
Maar de muren en het dak waren aanzienlijk dikker… Het dak alleen zou al 7 m dik geweest zijn, het moest immers de zwaarste bombardementen kunnen weerstaan! Oh, en het was gewapend beton, dus bijbehorend wapeningsstaal moest ook verwerkt worden. Duizenden tonnen staal…
Logistiek tijdens de bouw
Als je berekent wat er daarvoor aan ruw materiaal aangevoerd en verwerkt moest worden, dan gaat dat bijna je begrip te boven. Tienduizenden kubieke meters zand, grind en cement, enorme hoeveelheden staal. Waar het dak in 1945 nog niet af was, zijn enkele bominslagen zichtbaar. En daardoor de gigantische aantallen wapeningsstaven. Krankzinnig!
Schade van de bominslag van maart 1945. let op de gigantische hoeveelheid betonstaal
Om die ontzagwekkende stromen beton te kunnen verwerken, en daarbij onderling voortdurend onderling de nodige hechting te blijven houden was de toepassing van betonpompen absoluut noodzakelijk. Het procedé daarvoor zou, toevallig?, in 1927 ook in Duitsland uitgevonden zijn…
Het is onbegrijpelijk, onbevattelijk hoe dat in die laatste oorlogsjaren nog voor elkaar kwam. Dwangarbeid maakte veel mogelijk, maar dit moest wel allemaal georganiseerd worden. Alleen logistiek is dit al een onvoorstelbare operatie geweest. Zou dat in vredestijd worden gedaan, dan zouden superlatieven over elkaar heen zijn gekomen.
Later gebruik van de Bunker Valentin
De bunker werd eind maart 1945 zwaar getroffen en is daardoor nooit meer in gebruik genomen. Althans niet voor het uiteindelijke doel. En na de oorlog wist men niet wat men ermee aan moest. Te groot om op te blazen: het puin zou het naburige dorp verwoest hebben, maar wat dan ermee? Het is een korte periode, direct na de oorlog, als oefendoel voor bommenwerpers gebruikt… En later?
Een graanopslag? Een jachthaven? Hoe cru dat laatste: gezellig je jachtje in een betonnen Nazi-bunker binnen varen… Uiteindelijk heeft de Bundeswehr het maar als opslag in dienst genomen en er enkele aanpassingen aan gedaan. Het grote gat in het dak, met het stuk beton van het maart 1945 bombardement bleef echter gewoon hangen.
Het ongebruikte deel van de bunker, gelaten in de toestand van 1945
En uiteindelijk heeft men er vanaf 2011 een gedenkplaats van gemaakt, geopend in 2015. Een plaats om de waanzin van de oorlog, met de krankzinnige bouwactiviteit te gedenken. De krankzinnige bouwactiviteit, waar 10.000 mensen onder dwang aan werkten en meer dan 1600 voor zijn gestorven om te realiseren. Je kunt er nu in rond lopen, en de enormiteit op je laten inwerken. Met behulp van informatiepanelen, grotendeels van ooggetuigen ervaar je in welke helse omstandigheden deze constructie werk gebouwd.
Binnenin wordt in het schemerduister een film vertoond, authentieke foto’s en bewegende beelden inclusief commentaar van voormalige arbeiders, alle in hun eigen taal. Die combinatie is dusdanig indrukwekkend dat je er letterlijk en figuurlijk stil van wordt.
Fragment uit de vertoonde beelden
Zo kan het dus ook…
In mijn eerdere blog over St. Nazaire was ik zeer kritisch over de manier waarop de geschiedenis werd ontkend, weg gemoffeld. Hier in Bunker Valentin wordt niets ontkend. Je wordt mee gevoerd naar die tijd en krijgt de harde en ongelooflijke feiten voorgespiegeld.
Het is misschien vreemd om zo te stellen, maar wat mij betreft, een oprecht Bravo voor deze wijze van presenteren. De geschiedenis wordt niet weg gemoffeld, de geschiedenis wordt verteld en getoond. Verteld en getoond, zodat je weet wat hier is gebeurd. Verteld en getoond door hetzelfde land dat dit heeft laten gebeuren, maar nu schuldbewust uitstraalt: dit nooit weer! De bunker is wat men in Duitsland noemt een Mahnmal geworden, een waarschuwingsmonument: laat dit nooit weer gebeuren! Ik vind dat uiterst belangrijk!
Meer lezen? Volg dan deze link
