Beeldhouwwerk op de Notre Dame

Beeldhouwwerk op de Notre Dame

Het beeldhouwwerk op de Notre Dame geldt als een bijbel in steen. Dat is typisch voor een Gotische kathedraal. Immers: de Middeleeuwse mens kon niet lezen of schrijven, zelfs de adel vaak niet of heel beperkt. Eigenlijk konden alleen geestelijken lezen.

Kathedralen werden daarom overdekt met beeldhouwwerk om personen een verhalen uit de bijbel te tonen. Ik bespreek een paar voorbeelden:

1 Notre Dame

letterlijk vertaald: Onze Dame, in katholiek Nederlands: Onze Lieve Vrouw. Als patroonheilige van de kathedraal staat zij met het kind Jezus op haar arm voor het roosvenster van de voorgevel. Zij wordt geflankeerd door 2 engelen, die een soort kandelaar vasthouden. Maria is gekroond als Koningin van de Hemel.

Op elke kathedraal werd de patroonheilige op de beste positie op de voorgevel afgebeeld. Vaak kun je in het beeld zelf het levensverhaal van de betreffende heilige aflezen. Die heilige staat dan met zijn eigen attribuut afgebeeld.

Zie je bijvoorbeeld een man met sleutels, dan is dat Petrus, als bewaker van de Hemelpoort.

2 Apostelen

Rond de steile spits midden op de kerk staan op elke zijde 3 koperen, groene beelden. Op 4 hoeken zijn dat in totaal 12 beelden: de 12 apostelen. Onder elke rij van 3 staat een dier: een adelaar, een stier, een leeuw en een mens. Deze symboliseren de 4 evangelisten: Johannes, Lucas, Marcus en Mattheus. Zij werden beschouwd als de steunpilaren van het Christendom en daarom vaak in het midden van de kerk afgebeeld, op of bij de 4 zware pilaren die de overgang van het schip van de kathedraal naar de dwarsbeuk markeren. Zoek en je vind ze vrijwel altijd. Soms in het zicht, soms wat verborgen.

3 Viollet-le-Duc

Die apostelen langs de spits stonden allemaal met hun gezicht naar beneden, ze keken ons aan. Behalve een: aan de kant van de Seine, de bovenste in de rechterrij. Deze apostel staat met een meetlat in zijn rechterhand omhoog naar de spits te kijken.

Voor zover mij bekend is er geen enkele apostel die ooit met een meetlat is afgebeeld.

Viollet-le-Duc redde in de 19e eeuw de Notre Dame van de ondergang, toen de kathedraal er erg slecht aan toe was. Zelfs sloop werd toen serieus overwogen. Hij geldt daardoor als de allereerste restauratie-architect. Hij heeft er persoonlijk voor gezorgd dat naast de Notre Dame veel aansprekende monumenten in Frankrijk behouden zijn. Dat hij daarbij soms toevoegingen deed, zoals deze spits met de apostelen eromheen zij hem vergeven.

Is zijn eigen afbeelding dan zelfverheerlijking of een eerbetoon?

Overigens is dit beeldhouwwerk op de Notre Dame bij de catastrofale brand op 19 april 2019 deze beelden niet verwoest. De beelden waren een paar dagen van tevoren gedemonteerd! Zie ook (drama aan de Dame, mijn blog over de brand)

4 Adam en Eva

Bovenop de balustrades van de torens staan 2 beelden, ter hoogte van het grote roosvenster in het midden. Links staat Adam, rechts staat Eva. Ze zijn herkenbaar aan het vijgenblad voor hun schaamdelen: om de schaamte voor de verstoting uit het paradijs weer te geven.

Het is interessant om te zien dat het geen losse vijgenbladen zijn, maar bladeren die nog aan de boom vast zitten. Adam en Eva staan als het ware tegen die boom aangeleund. Zo is eigenlijk precies het moment van de verstoting uitgebeeld: zij zijn zich al wel bewust van hun schaamte, maar hebben het blad nog niet geplukt voor permanent gebruik. Inventief beeldhouwwerk! Adam lijkt schuldbewust het hoofd te buigen, Eva lijkt te waarschuwen: luister naar God

5 Duivels in de hel

Op het vlak boven het middenportaal staat het laatste oordeel afgebeeld. Mensen met een ketting afgevoerd door een beest, de duivel. Kijk goed! Er staan zelfs personen met een kroon en een mijter tussen: een koning en een bisschop. Dat was een waarschuwing aan de gelovigen dat niemand ontsnapt aan het Laatste Oordeel.  Niemand komt “automatisch” in de hemel.

Boven de rechterdeur is een gruwelijk tafereel te zien, waar mensen met een vork in een ketel worden gedrukt. Die ketel in de felle vlammen symboliseert de hel. Wij zien dit tafereel nu enkel in natuursteen, maar dit beeldhouwwerk was in de Middeleeuwen fel gekleurd. Probeer je die kleuren hier eens voor te stellen. Het tafereel wordt er nog veel gruwelijker van! Wij zijn als moderne mensen wel gewend aan kleuren in een film of in foto’s. De Middeleeuwer kende dat niet.

6 De koningsgalerij

Aan de voorgevel staat een lange rij koningen pal onder het roosvenster. Dit zijn waarschijnlijk koningen uit het Oude Testament. Christus stamt af van een lijn van koningen met koning David als een van zijn voorvaderen. De beelden zijn niet origineel. Toen de Franse Revolutie uitbrak zijn de beelden kapot geslagen. Een hoofd met kroon was per definitie een overblijfsel uit de oude en foute tijd. Men heeft toen immers zelfs het eigen gekroonde hoofd van Frankrijk, koning Lodewijk XVI, onder de guillotine onthoofd.

De beelden moesten eigenlijk dus kapot. Toch heeft iemand de waarde van de brokstukken ingezien, de hoofden en de beelden begraven. En ze werden vergeten…. tot men ze diep in de 20e eeuw bij graafwerkzaamheden terug vond. De afgehakte hoofden van de originelen staan nu in het Musée de Cluny. Indrukwekkende verschijningen zijn het, waarop zelfs nog veelvuldig de kleursporen van de middeleeuwse beschildering zichtbaar zijn.

En de huidige beelden? Tja, Dank u wel meneer Viollet-le-Duc. Opnieuw…. Dat geldt trouwens ook voor alle fabeldieren, waar het gebouw zo beroemd om is geworden. Je ziet ze overal op afbeeldingen terug komen.

Wanneer we het beeldhouwwerk op de Notre Dame weer van nabij kunnen bekijken blijft ongewis. Ik hoop binnenkort weer meer over de stand van de restauratie te kunnen vertellen.