De Gertrudiskerk in Bergen op Zoom

welkom aan jullie, bezoekers van mijn volledig vernieuwde website en lezers van mijn blog. In mijn blogs neem ik jullie graag mee op ontdekkingsreis langs allerlei architectuur, oud en nieuw, modern en klassiek, spectaculair geslaagd of jammerlijk mislukt, bewonderd of verafschuwd. Ga met me mee, virtueel of in werkelijkheid, en beleef architectuur!

In deze serie blogs zal ik allerlei onderwerpen aansnijden. Dan weer een oud monument belichtend, dan weer een moderne creatie. Soms zal ik uitweiden over een stijl, soms over een ontwikkeling. Op mijn reizen en ontdekkingstochten, mijn “explorer”-dagen, kom ik veel zaken tegen die mij inspireren, ik vertel er graag over. En welk verhaal kan ik als eerste beter vertellen, dan over het gebouw waar het voor mij allemaal mee begon? Het gebouw dat mij zoveel inspiratie en heerlijke gids-momenten heeft gegeven? Het gebouw dat mij de architectuur liet ontdekken: de Gertrudiskerk in Bergen op Zoom.

Het monument dat op 10 april 1972 door een catastrofale brand werd getroffen, ik heb het met eigen ogen staan aanschouwen, als 5 jarig jochie. Ineens wist ik dat ik ook iets met oude gebouwen wilde gaan doen. De Gertrudiskerk liet mij niet meer los. Ik volgde de restauratie, voor zover zichtbaar van achter de bouwhekken. Op een dag trok ik de stoute schoenen aan en ben door het hek naar binnen gestapt. Ik vroeg aan de uitvoerder of ik in de kerk mocht kijken, omdat ik het zo interessant vond. Het MOCHT! Ik was 14 jaar, stond te springen van blijdschap. Ik kon de geheimen van het gebouw ontdekken! Ik mocht alleen niet op de steigers, een kleine beperking, waar ik mij graag aan hield. Het heeft me een fraaie serie unieke foto’s opgeleverd.

Toen de restauratie in 1987 gereed was, ben ik meteen gids in het gebouw geworden. Vanaf dat moment begon ik de kerk nog verder te ontdekken, ik ging het gebouw lezen. Dankzij mijn net aangevangen studie bouwkunde, werd mijn blik scherper en scherper en ik ontdekte hoe het gebouw tot de huidige vorm was gekomen.

Niet dat dit kerkgebouw nu werkelijk een architectonisch plaatje is, een compleet schoolvoorbeeld van de Brabantse gotiek is het zeker niet meer. Daarentegen vertelt het gebouw in alle verscheidenheid van de details een interessant verhaal, dat vrijwel parallel loopt met de geschiedenis van de stad. Zoals in het koor van de kerk, waar vroeger en sinds 1987 weer het altaar staat. Daar is de Middeleeuwse kerk nog het best voelbaar, met de gotische rij kolommen, met fraaie kapitelen die de geprofileerde spitsbogen dragen.

Daarboven een triforium, in de dikte van de muur uitgespaard, ook al met een mooie gotische detaillering. Maar al het maaswerk van de nissen is spiksplinternieuw. Er was niets meer van over, toen de restauratie in 1969 begon. Niets, behalve 2 elementen, die ergens bovenop een stenen gewelf waren terug gevonden. Ooit daar beland als puin en onvoldoende opgeruimd, nu ineens zeer waardevolle blokken, die samen met oude afbeeldingen van de kerk, uit de 17e en 18 eeuw de basis boden voor een volledige reconstructie. Met die blokken en afbeeldingen werd het gehele triforium gereconstruceerd, ik heb de stapels kant en klare blokken natuursteen nog zien liggen.

Heel apart wordt het aan de zijkanten van het koor. Daar wordt Middeleeuwse grootheidswaanzin zichtbaar. Bergen op Zoom was aan het eind van de 15e eeuw op het hoogtepunt van zijn rijkdom en economische voorspoed, en in de Middeleeuwen betekende dat: een grotere kerk bouwen. Zoals dat tegenwoordig gaat met gemeentekantoren, of in grotere steden andere prestige-objecten als operagebouwen, luchthavens of opzienbarende musea. Men begon voortvarend aan de bouw van het “Nieuwe Werck”, met een compleet nieuw dwarsschip en koor tegen de oude kerk aan. Bij de aansluiting van het nieuwe deel aan de oude kerk, moest “even” een tijdelijke oplossing gemaakt worden. Een noodgewelf zogezegd.

Dat nieuwe deel is vrijwel gereed geweest, maar toen brak de 80-jarige oorlog uit. De kerk werd voortaan door de Hervormde Gemeente gebruikt en dat Nieuwe Werck was volstrekt overbodig. Het grootste deel werd anderhalve eeuw later volledig gesloopt tot aan de fundamenten toe, behalve de zijbeuk ervan, die nog steeds bestaat. Het noodgewelf werd nooit meer vervangen door zijn bedoelde opvolger, een laat-gotisch stergewelf, zoals elders in het Nieuwe Werck. Het is nog steeds aanwezig als een getuige van de grootse plannen van weleer.

Deze 2 zaken zijn een afspiegeling van de goede tijden van de stad Bergen op Zoom. De slechte tijden zijn zeker zo zichtbaar. Zoals de sporen van de verwoesting door de Franse legers in 1747. En natuurlijk de gevolgen van de rampzalige brand van 1972. Zoals de vreemd grote ruimte in het schip van de kerk, ontstaan dankzij een enkele administratieve afweging: is het herbouw of restauratie? Of de kleursporen, deels gereconstrueerd, op de gewelven, tevoorschijn gekomen doordat de hitte van het vuur eeuwenoude pleisterlagen kapot liet klappen.

Zo heeft de Gertrudiskerk in de loop der jaren vele geheimen aan me toevertrouwd. En nog steeds krijg ik af en toe een nieuw inzicht in de schoot geworpen. Mijn band met het gebouw is ijzersterk, het is een beetje “mijn” gebouw. Mijn bestaansreden als gids en architect. Daarom kan ik niet anders dan deze blogserie met dit gebouw beginnen, en daarmee mijn geheel nieuwe website formeel lanceren.

Ik hoop dat jullie, lezers, mijn blogs met interesse zullen lezen, en geïnspireerd zullen worden. Ben je nu al zo geïnspireerd geraakt dat je de geheimen van de Gertrudis met mij wilt ontdekken? Dat kan natuurlijk! Ik neem je graag mee, op zoek naar de verhalen, de geschiedenis, de mysteries van het gebouw. Er is zoveel in te zien, zoveel over te vertellen, je zult gefascineerd weer terug naar buiten komen. Zoals ook deze bezoekers hebben ervaren….

Meld je! Het kan hier