Het Naval College in Greenwich

Het is niet zo bekend, maar zeker de moeite waard: het (Old) Naval College in Greenwich, ten westen van Londen. Greenwich is op zichzelf natuurlijk genoeg bekend, alleen al vanwege de (tegenwoordige) nul-meridiaan die dwars door de plaats loopt. De meridiaan, die daarmee ook de basis vormt voor de tijdzones op de wereld. Die wordt immers aangeduid als zoveel uur + GMT, Greenwich Mean Time (hoofdtijd).

Vanuit de middeleeuwen is de plaats echter al een belangrijk strategisch punt aan de Thames, een kilometer of wat Oostelijk van Londen. Er bevond zich op deze plek een fraai paleis van de Engelse Koningen, waar o.a. Hendrik VIII veelvuldig verblijft. Dit paleis wordt echter in de late 18e eeuw afgebroken om plaats te maken voor het Naval College.

William and Mary en het Naval College in Greenwich

In 1688 komt de Nederlandse Willem van Oranje op de troon in Engeland na de nodige politieke strubbelingen. Hij regeert als William III samen met zijn vrouw Mary. Een van hun vroege besluiten is om in Greenwich een instituut te stichten ter opvang van marine-veteranen. Eigenlijk een hospitaal en verzorgingstehuis. Daarvoor wordt het schitterende plek aan de Thames bestemd.

Met name Mary zou zich hartstochtelijk hiervoor hebben ingezet. Tegelijk heeft zij echter ook haar stempel op het ontwerp gedrukt. Als koningin bezat zij een huis, een klein paleis, een eindje heuvelopwaarts in Greenwich. Inclusief fraai zicht op de Thames. Het hospitaal, later Naval College, moest echter aan de oever van de Thames komen en kon potentieel haar zicht belemmeren. Dat was “Not Done”, werd dus niet geaccepteerd. De zichtas van haar paleis op de Thames diende koste wat kost gehandhaafd te worden. Het bracht haar direct in conflict met de architect van het werk:

Sir Christopher Wren.

Deze beroemde Engelse Barok-architect, vooral bekend van St. Paul’s Cathedral in hartje Londen werd door William en Mary ingeschakeld. Hij werkte al nauw samen met zijn assistent Nicolas Hawksmoor in St. Paul’s, en nu voor het Naval College in Greenwich opnieuw. Het lijkt erop dat Wren verantwoordelijk was voor het ontwerp, maar dat hij de praktische uitvoering aan Hawksmoor overliet. Voorwaar een blijk van vertrouwen!

In de Barok is symmetrie leidend, zo niet heilig. Naast overweldiging met grote bouwmassa’s. Wren had een gebouw in gedachten met 2 vleugels, verbonden door een centraal bouwblok, bekroond met een forse koepel, zoals we die ook kennen van St. Paul’s. Echter, die koepel zou het zicht vanuit Queen Mary’s huis belemmeren, en zoals gezegd: Not Done! Op last van de koningin werd er een alternatief ontwerp gemaakt. Hierin was ruimte voor een grote open esplanade tussen de 2 gebouwen, de zichtas was gegarandeerd. De beide vleugels werden bekroond met aanzienlijk bescheidener koepels, boven resp. de formele eetzaal, en de kapel.

Kale Barok?

Zoals hierboven al gezegd, de Barok is een stijl van overweldiging. En overdaad. Dan valt het aan het Naval college in Greenwich toch op dat de uitvoering wat sober is. Geen grootschalige natuursteen elementen, beelden, of zelfs maar kolommen in de eetzaal. Ik kwam er zelfs achter dat de kolommen helemaal niet van steen waren, maar gewoon pleisterwerk op een houten dragend frame… Nou ja! Dat zet je toch wat aan het denken.

Ook als je het vergelijkt met andere barok-bouwwerken valt op dat het eerder aan de sobere kant is. Ik vroeg mij tijdens ons bezoek af, of dat misschien toch de invloed is geweest van de “Hollandse” koning Willem III: doe maar gewoon, het hoeft niet allemaal zo overdadig.

Het is te zien in de eetzaal, achterliggende zaal en de vestibule, maar het is ook te zien aan de buitengevels. Vergelijk je die b.v. met gevels van kerken van Bernini, of Borromini in Rome dan valt de sobere uitvoering meteen op. Dichter bij huis zien we het b.v. bij de Carolus Borromeuskerk in Antwerpen. Feitelijk klopt dat ook, want Willem was specifiek als Protestantse koning naar Engeland “uitgenodigd”. De architectuur van die tijd mocht vooral niet teveel herinneringen oproepen aan het “Paapse” (katholieke) Rome! Juist ook omdat Willem  voorganger (James II) een katholiek was geweest!

De eetzaal van het Naval College in Greenwich

Met name de formele eetzaal van het Naval College is indrukwekkend. Deze is volledig beschilderd, grotendeels in Trompe l’oeil. Deze techniek die in de Barok-periode buitengewoon populair was creëert door schilderingen allerlei driedimensionale effecten. In deze eetzaal en de voorafgaande vestibule is het op grote schaal ingezet. Bij goede beschouwing bleken nota bene zelfs de kolommen in de zaal beschilderd te zijn. De groeven in de kolom waren dus nep! Terwijl het er zo echt uitzag!

Maar het klapstuk van de zaal is de gigantische plafondschildering. In klassieke barok-uitvoering. Dat betekent onder andere dat deze barstensvol allegorieën zit, verwijzingen naar de actuele politieke situatie van dat moment etc en zelfs de nodige beroemde personen uit die periode toont. Onmogelijk echter om dat te doorgronden zonder goede uitleg. Zonder daar in al te veel detail op in te gaan, toch een enkel detail: William and Mary staan uiteraard op het centrale deel afgebeeld. De monarch en zijn vrouw moesten natuurlijk worden afgebeeld, zeker ook als grote sponsoren van het werk!

Grappig is dat daaronder allerlei verwijzingen naar een andere monarch te vinden zijn, zoals een zon, een afgevallen kroon, etc. Oftewel: hier wordt de Zonnekoning, Lodewijk XIV van Frankrijk, afgebeeld, als overwonnene. Een politieke sneer uit die tijd aan het adres van Frankrijk! Je zou het bijna een spotprent kunnen noemen.

Restauratie van de eetzaal.

De eetzaal en alle omliggende structuren zijn de afgelopen jaren ingrijpend gerestaureerd. Daardoor kunnen we de zaal nu weer zien in wat zeer waarschijnlijk de oorspronkelijke kleurstelling en uitmonstering is geweest. Een uiterst opvallend gegeven, hilarisch tegelijk, was dat men bij de restauratie in de veelvuldig aanwezige vlekken in het plafond grote hoeveelheden ureum aantrof. Ureum?, wat moge dat zijn? Wel, dat is het hoofdbestanddeel van urine! Huh???

De verklaring was, dat de kapruimte boven het plafond tijdens de tijd als Marine-opleidingsinstituut (vanwaar de huidige naam) zeer regelmatig werd gebruikt door kadetten, om niet geheel legale activiteiten uit te voeren. Bedoeld wordt: kaarten en gokken. Uiteraard werd daarbij het nodige bier naar boven gesmokkeld. In de spanning van het spel zouden de kadetten weinig zin hebben gehad om bij hoge nood een formele gelegenheid tot ontlasten op te zoeken. De plas werd boven op het gewelf gedaan! Ongelooflijk, maar tegelijk lachwekkend!

Gelukkig is bij de restauratie alle schade daaraan opgelost. Ik kan ook verder garanderen dat er geen dubieuze luchten waar te nemen waren. Daarentegen kon je wel een bijzonder, wellicht in Engeland uniek kunstwerk waarnemen. Het was het bezoek aan het Naval College in Greenwich meer dan waard!