De kathedraal van Chartres
Van oudsher ben ik een groot liefhebber van Gotische kathedralen. Mensen die mij al wat langer kennen weten dat. Een van de fraaiste en zeker een van de beroemdste is de kathedraal van Chartres. Beroemd is deze vooral vanwege de overvloed aan origineel gebrandschilderd glas, dat nog uit de bouwtijd dateert.
Brand van de kathedraal: ramp of teken?
In 1194 brandde de Romaanse kathedraal af, wat tot grote onrust leidde in de stad. Men geloofde dat de kathedraal en de stad bijzondere bescherming van Maria genoot. In de kathedraal werd immers het kleed van Maria bewaard dat zij droeg tijdens de geboorte van Jezus. Een heiliger relikwie was nauwelijks denkbaar.
Omdat de kerk afbrandde, dacht men dat Maria de stad had verlaten. Dat was in de middeleeuwen een wereldschokkende gebeurtenis! Totdat… uit de nog rokende puinhopen de bisschop het ongeschonden schrijn met het baringskleed aan de bevolking toonde! De brand werd onmiddellijk “omgedacht” van een ramp naar een voorteken. Maria was niet meer tevreden met “haar” kathedraal en liet deze afbranden. Daarmee gaf zij als het ware zelf het startsein voor de bouw van een nieuwere, fraaiere kathedraal.
Herbouw van de kathedraal van Chartres
Dat gebeurde direct na de verwoesting. In recordtempo werd de nieuwe kathedraal gebouwd, geheel in de moderne nieuwe Gotische bouwstijl. Amper 30 jaar later was de kathedraal al klaar! Iemand die de kerk had zien afbranden kon de voltooiing en inwijding nog mee maken. Dat was werkelijk ongekend en bij mijn weten de snelste bouw ooit van een kathedraal.
Geschat wordt dat de bouw naar huidige maatstaven een slordige 1 miljard gekost heeft. Dat bedrag werd opgebracht door pelgrims die het baringskleed kwamen bewonderen. Een schenking in de vorm van een fraai bedrag hielp daarbij hun zielenheil te waarborgen.
Die bouwsom is niet te vergelijken met huidige bouwbudgetten voor megaprojecten. Immers, tegenwoordig bestaan er allerlei mogelijkheden voor financiering. In de middeleeuwen bestond zo’n systeem nog niet. Was er geld in de schatkist (letterlijk) dan werd er gebouwd. Zoniet, dan lag de bouw stil en wachtte men tot er weer geld was om verder te bouwen. Voor de kathedraal van Chartres is dat dus niet gebeurd….
Authentiek gebrandschilderd glas
Zoals gebruikelijk sinds de Gotiek werd toegepast in St. Denis (zie: de geboorte van een stijl) liet men de muren van het gebouw zo ver mogelijk open. De openingen werden gevuld met gebrandschilderd glas, waardoor het Lux Divina, het goddelijk licht, de kerk binnen stroomde. In de kathedraal van Chartres kon dat voor het eerst in de geschiedenis van de stijl met forse vensters.
Dat glas is waar de kathedraal van Chartres beroemd om is geworden, want vrijwel alles is nog authentiek. Maar hoewel het materiaal authentiek is, woedt over de uitstraling ervan om de zoveel tijd een stevige kunst-historische discussie.
Want wat zijn de authentieke kleuren? Dat is onmogelijk met zekerheid vast te stellen. (zie ook mijn blog kleur bekennen). Kijk alleen eens naar de onderzoeken die er gedaan worden aan moderne villa’s van Le Corbusier of van Rietveld. Die zijn niet eens 100 jaar oud! Tot op pigmentniveau wordt met microscopisch onderzoek naar de juiste kleur gezocht. Enkel om het authentiek te kunnen restaureren.
Hoe gaat dat dan bij deze vensters van 800 jaar oud? In een gebouw waar al zo lang kaarsen worden gebrand, de normaalste zaak van de wereld in een kathedraal. Ik herinner mij de eerste keer dat ik de kathedraal bezocht. Het was in de jaren ’80. Met hooggespannen verwachting liep ik naar binnen en verwachtte versteld te zullen staan van het licht. Ik ontdekte tot mijn verbazing dat ik in een semi-duistere kathedraal was binnen gekomen. Hoe kon dat nou?
Opgefriste kathedraal
Eeuwenlange roetaanslag had de kathedraal verduisterd. Het Lux Divina was hoogstens nog een schemering. Geen felle kleuren, niets van de stralende helderheid die het ooit geweest moet zijn en die je bij de Gotiek verwacht. 
Groot was dan ook mijn verrassing toen ik er een paar jaar geleden weer eens was, om te zien dat een klein deel van de kathedraal was opgefrist, schoongemaakt als het ware. Het was maar een klein deel, bij de voorgevel, maar daar knalden de kleuren in de vensters je weer tegemoet. Evenzo was het interieur ontdaan van vuil en blonk weer fris en licht. Een verademing!
En vorig jaar kon ik mij opnieuw verheugen. Vrijwel de gehele hoofdruimte van de kathedraal was schoon gemaakt, inclusief het gebrandschilderd glas. Het was weer een feest om het gebouw te bezoeken!
De kleuren die je dan ontdekt! Onvoorstelbaar. Ik kon eindelijk de afbeeldingen normaal zien, en de namen van de heiligen die er op staan afgebeeld met het blote oog lezen. Dat was voorheen niet mogelijk. .
Tot mijn verrassing ontdekte ik een venster hoog in het schip met een afbeelding van Maria in een curieuze handeling. Dat Maria in deze kathedraal staat afgebeeld is geen verrassing, maar wat zij aan het doen was wel: de borst geven aan Jezus! Dat is toch een scene die je niet verwacht in een middeleeuwse kathedraal!
