Een minder bekende schepping van Bernini is de Cornarokapel met het beeld van Theresia. Beeldhouwer en architect Bernini (Gian Lorenzo) is in Rome geen onbekende. Ontelbaar zijn zijn creaties in de eeuwige stad, van kerken, tot fonteinen, tot de wereldberoemde kolonnade van het St Pietersplein. De kerk van Santa Maria delle Vittoria behoort niet tot zijn bekendste en meest bezochte werken.

Op mijn recente trip naar Rome ben ik naar dit kerkje op zoek gegaan. Met de kleine kapel die is gebouwd in opdracht van de familie Cornaro. En natuurlijk het beroemde heiligenbeeld.

Het bleek niet te gaan om het meest aansprekende gebouw van Rome. Zeker niet aan de buitenzijde. Door toeval stond ik er ineens naast. Ik was op zoek naar een parkeerplek om een andere kerk te bekijken, van Bernini’s toenmalige concurrent Borromini. Ik herkende de straatnaam als die waar de Santa Maria delle Vittoria staat. Komt dat even goed uit! Dat onbeduidende kerkje waar we naast geparkeerd stonden, bleek mijn gezochte kerk!

Cornarokapel met Theresia in extase

In die Cornarokapel staat het beeld van Theresia (van Avila) in extase. Een geweldige barokke schepping! Het toont de heilige dame precies op het moment nadat zij door een Engel met een pijl in haar hart was gestoken. Daarmee raakte zij vervuld van de Goddelijke genade. “Hoe zalig is deze intense pijn” zou zij uitgekermd hebben… En dat kermen zie je in het beeld!

De engel zweeft nog boven haar, de pijl in zijn hand. En tegelijk lijkt het alsof Theresia zweeft, of althans, dat de rots waarop zij ligt zweeft. Of is de rots geen rots, maar zijn het wolken?

Het beeld is een waar kunstwerk. Zo is het heel bijzonder om te zien, hoe Bernini erin is geslaagd om verschillende materialen uit te beelden in het marmer. Een massief blok marmer wel te verstaan, uiteraard uit Carrara. Want het kleed van Theresia heeft een andere oppervlakte afwerking gekregen dan haar huid. En de rots is ook weer anders afgewerkt. Knap om dat dus in één en hetzelfde materiaal tot uitdrukking te brengen.

Maar het beeld staat niet op zichzelf. De hele kapel is als een totaalwerk opgevat door Bernini.

Geniale lichtval

Een van de meest geniale vondsten, betreft de lichtval in de kapel, boven het beeld. Theresia staat in een nis, waarvan je verwacht dat die aan de bovenkant gesloten is met een koepeltje. Die indruk wordt gewekt. Echter, er is dus geen gewelf, maar een glazen plafond. Vrijwel onzichtbaar vanuit de kerk, tenzij je je in een onmogelijke bocht wringt.

Vervolgens is er in de buitenmuur een raam aangebracht, van binnenuit geheel aan het zicht onttrokken. Hierdoor valt licht naar binnen, door het glazen plafond, boven op het beeld. Ja en?, kun je nu denken…. Maar door dit lichteffect lijkt het net of het beeld, of Theresia, vanuit de hemel belicht  wordt. Dn stralenkrans achter het beeld straalt als het ware. Een fenomenaal theatraal trucje, typisch barok á la Bernini.

Barokke trucs

Ook elders in de kapel worden dergelijke trucs uitgehaald. Het gewelf is nog fraai staaltje hiervan. Staand in de kerk zie je geen onderscheid tussen de muur en het gewelf. Hoe kan dat? Welnu, doordat Bernini over de wanden en het gewelf een stuclaag heeft gezet en deze in de hoeken heeft afgerond. Aldus is de harde hoek verdwenen. Het effect wordt versterkt door de trompe l’oeil-schildering.

Die schildering vormt een wolkenlucht, waarop allerlei hemelse creaturen hebben plaats genomen. Fascinerend is dat architectonische elementen van de kapel eveneens door het stuc worden omvat. Daardoor ontstaat het idee van een werkelijke wolkenlucht waarin objecten verdwijnen. Een beetje zoals een hoge wolkenkrabber in de laaghangende bewolking verdwijnt of het effect van een rookmachine in een discotheek.

Geslaagd meesterwerk

Bernini is er met de Cornarokapel met Theresia in geslaagd om een waarlijk theatrale ruimte te scheppen, waarin het bijzondere beeld een centrale plaats in neemt, maar zeker niet het enige element is.

En dat allemaal in een kerkje waar je normaal gesproken direct aan voorbij zou lopen. Het is een van de verrassingen die Rome voor je in petto kan hebben. Het heeft daarbij uiteindelijk natuurlijk wel geholpen dat het beeld van Theresia ook figureert in Dan Brown’s roman het Bernini mysterie….

Maar allemachtig, wát een beeld en wát een kapel! Een barok juweel in optima forma!

Wil je meer weten over dit Barok-Juweel, die Cornaro kapel met Theresia, ik vertel er graag live meer over in een speciaal samengestelde lezing. Informeer hier