Verloren metro-ingangen…

Wat waren ze mooi…

dat bedacht ik mij onlangs weer toen ik deze verloren metro-ingangen in een documentaire voorbij zag flitsen (zie b.v. deze franse documentaire). Ik deed wat research voor een nieuwe lezing op YouTube en zag die fantastische metro-ingangen van architect Hector Guimard voorbij komen. 

Het waren weinig meer dan flitsen, minder dan een seconde maar met een blijvende indruk. Wat een schoonheid is hieraan verloren gegaan!

Parijse wereldtentoonstelling van 1900

In 1900 vond er weer een wereldtentoonstelling plaats in Parijs. Speciaal daarvoor werd de metro in de stad aangelegd, de eerste lijnen. Deze moesten voor deze bijzondere gelegenheid ook bijzondere entree’s krijgen waarvoor de keuze op Guimard viel. Hij was enkele jaren daarvoor door de Art Nouveau geïnspireerd tijdens een rondreis door de Lage Landen. In Brussel was hij in contact was gekomen met Victor Horta die deze nieuwe stijl al volop benutte in zijn ontwerpen (zie ook dit blog). Horta geldt als een van de belangrijkste vormgevers van de Art Nouveau. Hij zou hét symbool van de Art Nouveau hebben bedacht: het beroemde zweepslagmotief.

Na een “oefening” in de Art Nouveau aan het appartementencomplex dat bekend is komen te staan als Castel Beranger (zie “een gestoord kasteel“) kreeg Guimard de opdracht om de ingangen te ontwerpen. Mogelijk is daarbij nog een Brusselse connectie van nut geweest. De leverancier van de elektrische treinstellen was de Belgische industrie-baron Empain, tevens groot bewonderaar van Horta. Zou deze zijn invloed hebben aangewend om nu Guimard naar voren te schuiven als architect van deze entrées? Het is bekend dat Empain groot bewonderaar was van Horta…

Vele types en uitvoeringen

Hoe dan ook, Guimard ontwierp een veelheid aan entrées. Tientallen in totaal. Globaal kun je 3 types onderscheiden: eenvoudige balustrades, balustrades met overkapping en complete gebouwen.

De “eenvoudige” balustrades werden opgetrokken rond de trap die naar de ondergrondse perrons leidt. De balustrades werden met de karakteristieke gietijzeren panelen opgesierd en aan beide zijden van de trap werd de balustrade beëindigd met een fraaie elektrische lantaarn. Boven het begin van de trap hing het kenmerkende bord Metropolitain en aan de andere zijde een bord met de naam van het station. Elk bord in het door Guimard zelf ontworpen lettertype.

Het luxere type entree werd voorzien van een glazen overkapping over de balustrades. Deze overkappingen hadden verschillende vormen maar worden alle gekenmerkt door een overdaad aan sierijzerwerk. Hoewel je in het geval van goten en hemelwaterafvoeren nauwelijks van sier kunt spreken. Dit zijn belangrijke functionele onderdelen. Maar die werden dan wel in de rijke Art Nouveau vormgeving gegoten. Hier zelfs letterlijk gegoten want het zijn gietijzeren onderdelen, gegoten ijzer dus. 

De allerfraaiste metro-ingangen waren echter fabelachtig mooie gebouwtjes. Deze hadden golvende daken, samengesteld uit glasplaten, met ruime overstekken. De daken werden gedragen door zwierig, sierlijk en eindeloos complex ijzerwerk, waarin ook weer goot en afwateringsconstructies waren geïntegreerd. De gebouwtjes werden afgesloten met prachtige houten deuren. En juist dit zijn die verloren metro-ingangen…

Wat resteert…

Van de eerste types zijn er nog vele bewaard gebleven in het Parijse straatbeeld. Het zijn langzamerhand beeldbepalende onderdelen geworden voor Parijs, kijk maar eens hoe vaak deze op ansichtkaarten staan.

Van het tweede type kunnen we er nog slechts 3 vinden. Daarvan is er feitelijk nog maar 1 origineel: dat aan de uitgang Porte Dauphine. Dit is juist een van de kleinste. Een wat grotere ontdekken we vlakbij de Hallen, bij station Chatelet, maar die is daar pas in later stadium geplaatst. De derde staat bij station Abesses, halverwege de heuvel van Montmartre. Ook deze is pas later geplaatst, nota bene boven een station dat in 1900 nog niet bestond! (zie ook dit vlog) Er bestaat nog een vierde exemplaar voor het hoofdkantoor van de RATP, de maatschappij die de metro verzorgt in Parijs. Dit is echter geen metro-entree en al helemaal niet origineel. Het betreft een reproductie vanwege het 100-jarig bestaan van de metro in 2000. 

Van het derde type, ontegenzeggelijk de fraaiste, zijn er….. 0, nul, zero, aucun, bewaard gebleven. Er bestaan nog slechts plaatjes en oude filmfragmenten van. Te zien op stokoude, soms ingekleurde ansichtkaarten. Al deze creaties zijn al vanaf de jaren ’30 tot en met de jaren ’50 ten prooi gevallen aan vernieuwingsdrift. De zwierige stijl werd verafschuwd als iets uit een afgesloten tijdperk, weg ermee! Bovendien waren de entrees al bij de oprichting ervan omstreden. Ze werden gehaat door een groot deel van de Parijse bevolking. Het kan verkeren! 

Flitsen uit de Belle Epoque: verloren metro-ingangen

En juist deze gebouwtjes flitsten voorbij in de documentaire. Je ziet “Belle Epoque”-dames en -heren in 1900 deze destijds nieuwerwetse gebouwen frequenteren. Ik kreeg spontaan een nostalgisch verlangen naar die entrees. Wat is het toch jammer dat deze verloren metro-ingangen niet meer te bewonderen zijn.

Hoeveel er van dit type bestonden is mij niet bekend, maar de “Pagode” van het Place de la Bastille is wereldberoemd geworden. Ook op het Place de l’Etoile (bij de Arc de Triomphe) heeft een dergelijk gebouw gestaan.

Ze zijn echter weg, verdwenen voor altijd. Maar oh, wat waren ze mooi! We zullen het moeten doen met flarden uit oude schokkerige films en oude afbeeldingen…