Met grote ontsteltenis zag ik gisteravond de beelden aan mij voorbij komen van de Notre Dame in Parijs. Wie heeft niet met hevige emoties zitten kijken naar dit drama? De overbekende kathedraal, waar een nooit gedacht schouwspel zich voltrekt. Ooit stond ik als klein jongetje van 5 jaar te kijken naar de brand van de grote kerk in mijn geboorteplaats Bergen op Zoom, gisteravond kwam dat kleine jochie weer helemaal terug door deze vreselijke beelden.

Een 800 jaar oud gebouw, de eerste fase is ooit voltooid omstreeks 1225, waarna men direct doorging om het gebouw te moderniseren en aan te passen aan de laatste inzichten der Gotische bouwstijl. Toen men in 1163 begon met bouwen, stond de Gotiek nog in de kinderschoenen, we spreken van de Vroege Gotiek. 60 Jaar later, toen de Notre Dame voltooid was, waren ettelijke andere kathedralen in aanbouw, waarbij men eerder geleerde principes in de praktijk bracht en fraaier, hoger en gedurfder bouwde. Dat wilde men in Parijs ook, maar in plaats van geheel opnieuw te beginnen voegde men enkel de kleine hoge raampjes en een rij met ronde siernissen samen tot een rij grote nieuwe ramen. Tegelijkertijd werden de luchtbogen aan de buitenzijde aangebracht.

En waarschijnlijk is precies deze terughoudendheid gisteravond de redding geweest van het gebouw.

Gotiek is skeletbouw. Kolommen lopen vanaf de vloer direct door in het gewelf, waar ze uiteen splijten in gewelfribben. Tussen die ribben worden de eigenlijke gewelven gemetseld, maar relatief dun. De schil van zo’n gewelf hoeft niet dikker te zijn dan 20 cm. Hoe hoger de gewelven, hoe lichter de structuur, en hoe gevoeliger voor instorting. Ik heb net vorige week toegelicht hoe dat in het maar 100 km van Parijs gelegen Beauvais ging (zie “Te Hoge Gotiek”).

Omdat men in Parijs het gebouw niet verhoogde heeft het relatief veel stabiliteit behouden.

Toen ik gisteravond zal te kijken, was mijn grootste angst dat de gewelven het zouden begeven. Dat lijkt vooralsnog niet gebeurd te zijn. Ik voelde een zekere opluchting, hoe wrang en beperkt ook, toen ik de foto vanuit een politie- of brandweerdrone zag: het hout van het dak brandde op de gewelven. “Als die het maar houden”, dacht ik, dan blijven de muren staan, en blijft het interieur min of meer intact. Juist doordat een Gotische kathedraal in skeletbouw is gemaakt, is het desastreus als een deel van dat skelet het begeeft. Alles houdt elkaar in evenwicht. Begeeft één deel het dan volgt een kettingreactie, en kun je het gebouw voor je ogen zien verkruimelen. En dat is nu voorkomen! Tja, hoe druk je zoiets uit? Over geluk mag je niet spreken. Dankbaar mogen we wel zijn, dat het gelukt is om dit te voorkomen.

Want toen ik rond 8 uur de vlammen uit het dak zag slaan, was het voor mij duidelijk: de kap is reddeloos verloren. Daar is niet tegenaan te blussen. Op een hoogte van ± 40-50 m is de wind simpelweg te hard, is de trek te sterk, en dat in combinatie met 800 jaar oud kurkdroog hout, maakt het onmogelijk om te blussen, zelfs als je, zoals Trump suggereerde er blusvliegtuigen overheen stuurt. Die zouden juist een groot extra gevaar hebben opgeleverd, vanwege de enorme last aan water die ineens wordt uitgestort: een paar ton water in 1 klap op het gebouw? Dat kunnen die gewelven niet opvangen.

Misschien is wat dat betreft het feit dat er een steigerwerk was opgericht ook mede de redding van het gebouw, vooral toen die spits instortte. Ook die spits van zo’n 30 m vertegenwoordigt een enorm gewicht, hoewel de loodbekleding waarschijnlijk al wel was gesmolten. Die steiger heeft waarschijnlijk tenminste een deel van de val gebroken en de impact op de gewelven sterk beperkt. Die hebben de val opgevangen en de structuur beschermd, althans zo lijkt het als ik de foto’s nu bekijk. Hoewel er toch enkele gewelven lijken te zijn ingestort… Er komen, nu ik dit schrijf steeds meer foto’s beschikbaar.

De oorzaak van de brand is nog onduidelijk. Waarschijnlijk zal hij dat tot in de eeuwigheid blijven. Wat zou er nog van terug te vinden zijn, als alle sporen zijn verbrand? Ik ben architect, geen forensisch expert, maar een duidelijke oorzaak in deze asresten vinden lijkt mij onmogelijk… Wel is het toevallig dat er nu net werkzaamheden zijn/werden uitgevoerd. Dat maakt het voor mij tegelijkertijd nóg onbegrijpelijker dat dit heeft kunnen gebeuren. Je zou toch verwachten dat er de meest ultieme veiligheidsmaatregelen op dit gebied zouden worden genomen, waarom niet zelfs een soort mobiele sprinklerinstallatie op het steiger gemonteerd?

Of was dit wellicht allemaal nog in opbouw, en is de oorzaak, in alle tragiek, een stom, dom, noodlottig ongeluk? Een foute samenloop van omstandigheden op een fout moment, aan een van de beroemdste gebouwen van Parijs, misschien zelfs onze Westerse beschaving? Zullen we het ooit weten?

Feit blijft dat eeuwenoude zaken voorgoed verloren zijn. De kap, bij mijn weten nog volledig authentiek vroeg 13e eeuws, is voor eeuwig verloren. Wat de schade aan het interieur is, kan ik nog niet inschatten, maar alleen al het bluswater, zal tot aanzienlijke schade hebben geleid. Wat is de staat van de glas-in-lood ramen, grotendeels gebrandschilderd? Hoe is de kalkstenen gevel eraan toe? Hoe stabiel zijn de gewelven nog? Vragen waar de komende dagen antwoord op en inzicht in verkregen zal worden.

De Notre Dame zal worden herbouwd, maar het zal nooit meer dat stokoude gebouw zijn, zo goed door de verschrikkingen van allerlei oorlogen en andere gebeurtenissen heen gelaveerd. Het silhouet komt terug, dat is wel zeker, de ouderdom echter niet, behalve als het door ons opgebouwde andermaal 800 jaar weet te overleven….

Ik droom ervan de wederopgebouwde kathedraal nog te mogen bewonderen, al zal het jaren, misschien decennia duren…