Kapel in de hoogte

Dat is letterlijk het geval met de kapel van Notre Dame du Haut (O.L. Vrouw in de hoogte) hoog op een heuvel in Ronchamp op de grens van de Vogezen in Oost Frankrijk. Gebouwd in de jaren ’50 van de twintigste eeuw door de Modernistische architect Le Corbusier. Qua architectuur is het echter ook zeker een hoogtepunt.

De architect werd niet ver uit de buurt op de Zwitserse grens geboren en wordt als mede-grondlegger van de moderne bouwstijl beschouwd. Hij heeft op deze heuvel een hypermoderne kapel gebouwd. Ondanks de toegepaste moderne materialen en technieken is hij erin geslaagd in de kapel een mystieke sfeer te creëren.

Bijzondere lichtschachten

Zo zijn er langs het gebouw zijn 3 grote betonnen torens opgetrokken. Bovenin die torens heeft de architect moderne betonnen vensters geplaatst, bekroond met een groot hoog spleetvenster. Hierdoor vormen deze torens niet alleen een markant uiterlijk element maar functioneren tegelijkertijd als lichtschachten. Van veraf tekenen deze het silhouet van deze kapel in de hoogte scherp tegen de lucht af.

Op deze verrassende wijze wordt de kapel indirect verlicht. Licht valt van boven in het gebouw en belicht de ruimtes eronder. Dit creëert een bijzonder en mystiek effect. Vanuit de kerk zijn de vensters zelf niet te zien, wat het effect nog versterkt.

Ik ken tenminste 1 gebouw waarin dit element is gekopieerd: het uitvaartcentrum in Nijverdal. In dit verder nauwelijks opvallende gebouw valt direct op, hé, daar heb je Le Corbusier! Jaren en jaren later gebouwd, maar zeker op de kapel in de hoogte gebaseerd.

Moderne beglazing

Binnen in de kapel valt de zware gevelwand op met diep uitgespaarde nissen. Deze zijn naar buiten toe gevuld met gekleurd en deels gebrandschilderd glas. Doordat de afschuiningen van de nissen onderling verschillend zijn, ontstaat een bijzonder spel van licht en kleuren. Nergens in de kapel is het zicht en het kleurenspel door deze wand gelijk.

Het glas is direct in het beton geplaatst. Met deze techniek werd destijds nog volop geëxperimenteerd. Het is hier geslaagd, er zijn geen beschadigingen aan het glas te zien.

Sommige ruiten zijn van een eenvoudige en wat simplistische brandschildering voorzien. Qua kleur en uitstraling passen deze in de traditie van bijvoorbeeld middeleeuwse kerken. Door deze moderne elementen wordt de sfeer van de kapel in belangrijke mate bepaald.

Betonnen meubilair

Een groot deel van de inrichting is samengesteld uit kaal en bruut beton. Toch kun je hier in het algemeen niet van Brutalisme spreken. Daarvoor zijn de onderdelen te onderscheidend afgewerkt. Zo is het altaar strakker en gladder afgewerkt, dan de preekstoel. Voor het altaar zijn gladdere bekistingsonderdelen gebruikt, dan voor de preekstoel waar in het beton nog de bekistingsplanken zichtbaar zijn. Overigens in strak ritme.

Ook een van de biechtstoelen is in strak beton als voor het altaar uitgevoerd. Deze biechtstoel springt naar voren uit de wand, terwijl andere juist met nissen in de wand zijn vormgegeven. Deze hebben dan voor de priester weer een fraaie strak-moderne deur als afsluiting.

Weer andere onderdelen zijn nog verder afgewerkt, met b.v. pleisterwerk, zoals het balkon naar het buitenaltaar. Le Corbusier heeft bewust met verschillende afwerkingen gespeeld, om bepaalde onderdelen extra te benadrukken.

Je vraagt je af hoe het mogelijk is, dat al deze afwerkingen en elementen afzonderlijk tot dit geweldige geheel hebben geleid. Tja, Ik beschouw dat dan toch als het genie van deze bijzondere architect.

Zwevend dak (?)

Laten we ook eens naar het bijzondere dak kijken. Dat wordt gevormd door een grote betonnen plaat, ook weer onafgewerkt. Ook hierin zijn de bekistingsplanken nog duidelijk zichtbaar. Iemand die ooit met beton heeft gewerkt weet hoe zwaar dat materiaal is. Toch lijkt komt de zwaarte van het materiaal in het geheel niet tot uitdrukking. Integendeel, het lijkt alsof het plafond boven de kapel zweeft.

Heeft Le Corbusier niet alleen de Moderne stijl vormgegeven, maar heeft hij ook de befaamde “luchtankers” uitgevonden voor dit dak? Natuurlijk niet, dat is en blijft een onmogelijkheid, hoewel onlangs op Mars een luchtkraan is toegepast (zie dit filmpje op YouTube).

Nee, er is in deze kapel een subtiele glasstrook tussen de muren en het dak geplaatst met kolommetjes van hooguit 20 cm breed. Door het contrast van het licht van buiten t.o.v. de semi-duisternis binnen neemt die glasstrook een loopje met je waarneming. Je krijgt de neiging om de kolommetjes over het hoofd te zien. Daardoor lijkt het plafond te zweven boven de kapelruimte. Heel spectaculair!

Aan de buitenzijde loopt het dak aan 2 zijden in grote overstekken door. Deze steken ver uit boven de oost- en zuidgevel. Aan de oostzijde vormt dit een omvangrijke nis die als buitenkerk functioneert, inclusief altaar en preekstoel, die ook weer zijn vormgegeven in kaal beton. Bij mooi weer en in de zomer worden hier inderdaad missen opgedragen.

Een modern pronkstuk

Dit op zich kleine gebouw is een schitterend pronkstuk, bovenop de heuvel van het dorp. Soms schittert de kapel in de hoogte zelfs letterlijk, als je op een zonnige dag aankomt op de top van de heuvel. Je wordt verblind door de witte kleur.

Het is een een sculptuur, dat zich laat ontdekken als je eromheen kringelt, waarbij je ineens voor de ingang staat. De ingang met een van Le Corbusier’s ondoorgrondelijke schilderingen op een kolossale deur, die in 1 keer openzwaait.

Het is hypermoderne architectuur, die echter niet het soms zo verafschuwde strakke en wat afstotende karakter heeft. Hier is een gebouw gerealiseerd met aangename ronde en vriendelijke vormen. Het doet zelfs denken aan de moderne Blob-architectuur, waarbij met de computer ingewikkelde holle en bolle gebouwen worden ontworpen. Dit gebouw is echter met zekerheid nog ontsproten aan het brein van een architect, met hulp van zijn potloden.