Enige tijd geleden schreef ik over een gebouw in Nürnberg, waar de Nazi’s hun partijbijeenkomsten hielden, foute architectuur. Natuurlijk was dit gebouw niet het enige gebouw dat zij hebben opgericht, integendeel, architectuur was een integraal onderdeel van hun propagandabeleid. Met architectuur kun je imponeren, en dat is precies het effect dat zij zochten, en zo akelig wisten te beheersen

Een ander gebouw waarmee zij wilden imponeren was de internationale luchthaven Tempelhof in Berlijn.

Hier verrees vanaf ± 1935 een ongelooflijk groot gebouw, in een gebogen vorm, dat de luchthaven aanzien moest geven. Hitler, persoonlijk, had de wens voor dit gebouw uitgesproken, in een tijd dat de meeste luchthavens, waaronder Schiphol, weinig meer om het lijf hadden dan een grasbaan, met een houten hokje, waar je ticket werd gecontroleerd, alvorens je in het vliegtuig mocht klimmen.

Binnen 5 jaar werd het gebouw van Tempelhof uit de grond getrokken, en gaf in de korte tijd tot de oorlog inderdaad aanzien aan het regime, waarvan nog niemand werkelijk wist hoe fout het was.

Je naderde het complex over het door het gebouw omsloten plein. In de oorspronkelijke plannen zou dit plein met een reusachtige monumentale stedenbouwkundige as in het stadspatroon van Berlijn verweven worden. Dit maakte onderdeel uit van de herschepping van Berlijn, zoals architect Speer die voor ogen had. Door de start van de oorlog is het nooit tot de aanleg van die as gekomen.

Eenmaal voor het gebouw kon je onder een grote luifel uitstappen, en kwam je in de centrale entreehal: een grote ruimte met een torenhoog plafond, van tenminste 7 verdiepingen, inclusief doorzichtig dak. In deze ruimte, waar je alleen maar van onder de indruk kon zijn, diende je in te checken. Als dat gebeurd was, liep je de grote gebogen constructie in. Daar kon je op je gemak doorheen wandelen richting je vliegtuig, met panoramisch uitzicht op de vliegmachines en landingsbanen aan de ene kant, en boetiekjes aan de andere kant. Dit alles was in strakke natuursteen afgewerkt.

In deze lange, uitgestrekte hal is voor het eerst in de geschiedenis het concept van de gate toegepast, zoals wij dat tegenwoordig op elke luchthaven kennen. Gerangschikt in een strak ritme, geheel volgens de architectuur van het gebouw kon je op regelmatige afstanden met een trap naar het niveau van de landingsbaan afdalen en instappen in je vliegtuig.

Er was nog geen slurf zoals tegenwoordig gebruikelijk, maar wel bleef je beschut tegen slecht weer, want de vliegtuigen werden naast het gebouw gestationeerd onder een enorme vrij uitkragende luifel, die zich uitstrekte over de gehele lengte van het gebouw. Je hoefde dus niet een lange wandeling door weer en wind te maken om bij je vliegtuig uit te komen, nee het vliegtuig kwam naar jou toe, en taxiede daarna naar de startbaan, die “uiteraard” verhard was, geen grasbaan, zoals elders in de wereld nog eerder gebruikelijk was.

Die luifel alleen is een staaltje imposante en ingenieuze bouwkunst, en vormt een totaal vernieuwend concept voor die tijd. Enorme stalen kolommen dragen grote stalen liggers, die zeker 15 m uitkragen. Daaraan is dan zelfs nog een glazen gevel opgehangen, voor extra beschutting met nog eens een lichte luifel, die is uitgebalanceerd aan de grote liggers. Een constructief hoogstandje.

Hoewel gebouwd door de Nazi’s, heeft dit gebouw, dit complex, na de oorlog een miraculeuze omslag in de beleving ondergaan. Het was namelijk ook vanaf dit vliegveld, dat de Westerse geallieerden de goederen aanvoerden, die West-Berlijn onderhielden, toen de Sowjet-Unie probeerde om Berlijn te isoleren, en daarmee geheel Oost-Duitsland in hun invloedssfeer te brengen. Tijdens de periode dat die luchtbrug was ingesteld, landde er elke minuut (!) een vliegtuig met ettelijke tonnen levensmiddelen voor de geblokkeerde stad. Zonder die luchtbrug was er nooit een West-Berlijn geweest…

Daardoor hebben de Berlijners het vliegveld en het gebouw dusdanig in hun hart gesloten, dat toen het omstreeks 2007 gesloten werd en sloop dreigde, de bevolking zich faliekant daartegen heeft uitgesproken, zodat alles intact is gelaten. Voor het gebouw worden nieuwe functies gezocht, de landingsbanen en de grasvelden ertussen vormen in het weekend een geweldige picknickweide en relaxzone in Berlijn. Het kan verkeren.

Tenslotte een anekdote over een van de nazisymbolen, die uiteraard aanwezig waren op dit gebouw: op het hoofdgebouw stond een reusachtige adelaar, zoals deze ook op de standaarden van het Duitse leger zaten. Deze adelaar is door de Amerikanen, die het vliegveld na de oorlog hebben overgenomen, gedemonteerd en overgeschilderd. Als Amerikaanse Adelaar (Bald Eagle) is deze vervolgens geplaatst voor de West Point Academy, een van de belangrijkste Amerikaanse militaire opleidingscentra! Statussymbool?

Tot uiteindelijk de kop ervan in 1985 aan Duitsland is geretourneerd en nu weer op het “Plein van de Luchtbrug” staat, de ietwat heroïsche moderne naam van wat door wellicht het foutste regime ooit als statusproject is gerealiseerd. Foute architectuur, die je desondanks kunt zien als grondlegger van het gebouwtype van de luchthaven, en daarmee trendsettend voor de huidige luchtvaart….