Soms worden gebouwen gerealiseerd die direct getekend worden, besmet raken, zo je wilt, door de geschiedenis. Met name is dat gebeurd in de afgelopen eeuw, waarvan de geschiedenis velen van ons nog zelf hebben beleefd. Hoe fraai het gebouw ook moge zijn, hoe indrukwekkend, en hoe geschikt voor de taak, het besmette imago gaat er niet meer van af.

Dat is bij uitstek het geval met de gebouwen die in de periode 1933 tot ± 1942 in Duitsland gebouwd werden. Veel van deze gebouwen zijn van de hand van de beruchte architect Albert Speer, die aan het eind van de oorlog zelfs nog als plaatsvervanger van Hitler heeft gegolden. Verrassend genoeg zijn er nog vele te vinden, door heel Duitsland.

Een van die gebouwen, of zelfs gebouwencomplexen, die hij mede heeft gerealiseerd staat heden ten dage nog overeind in Nürnberg. Nürnberg, de stad waar de nazi’s hun beruchte rassenwetten introduceerden, die later tot de afschuwelijke Holocaust leidden. Nürnberg ook, de stad waar zij hun massabijeenkomsten en parades hielden, onder andere op hun jaarlijkse partijdagen. Het betreft het complex van de Rijkspartijdagen. Een kolossaal onderdeel daarvan staat als een soort modern Colosseum nog steeds overeind aan de rand van de stad.

Opgetrokken uit graniet dat door dwangarbeid uit de steengroeves werd gehaald, vormt het een reusachtig gebouw met in het hart een enorme ruimte. Deze ruimte had ooit een overkapping moeten krijgen, waarmee het een hal van ongelooflijke proporties was geworden, bedoeld om de speeches van de partij te laten bijwonen door tienduizenden partijleden. Naar verluidt zelfs 50.000!

Voor de oorlog lukte het niet die hal af te bouwen en na de oorlog was er uiteraard geen enkele behoefte meer om die hal daadwerkelijk van het dak te voorzien, laat staan dat men feitelijk geen idee had hoe Speer dat ooit had willen realiseren. En dat ging men de oorlogsmisdadiger natuurlijk ook niet vragen….opgesloten als hij inmiddels zat. Sloop lag voor de hand, maar de kosten daarvan zouden zo enorm zijn, daar had het opkrabbelende land geen middelen voor. Opblazen werd eveneens onderzocht, maar het was zo massief gebouwd dat ook dat geen optie was. Het zou een kapitaal aan dynamiet hebben gekost. Het gebouw werd aan zijn lot overgelaten en bleef zo, als een morbide herinnering overeind staan. Overigens net als de rest van het complex, waarvan alleen de direct herkenbare tekenen van het Nazisme werden verwijderd: de adelaars en natuurlijk de hakenkruizen.

Eind vorige eeuw zijn er plannen ontwikkeld om dit enorme gebouw om te vormen tot een waarschuwingsmonument, herinneringsmonument. Een teken om te herinneren aan de verschrikkingen van het nazi-bewind, dat in 12 jaar tijd zoveel ellende in de wereld wist te brengen. Maar hoe maak je een gebouw dat in al zijn verschijningsvormen onderdrukkend is, nu toegankelijker, hoe doorklief je het fascistische totalitaire beeld dat er aan alle kanten vanaf straalt?

Wel, bijna letterlijk, door er het mes in te zetten. Op de hoek aan de grote allee die er voorlangs loopt is een snee in het gebouw gemaakt. Die snee is opgevuld met een nieuwe moderne constructie van staal en glas. Hevig contrasterend met de massiviteit van het graniet. Eigenlijk is er zelfs in die zin een compleet nieuw gebouw in dat Colosseum geïmplanteerd. Het is niet zo dat je vanaf die nieuwe ingang door het gigantische gebouw kunt gaan dwalen. Je blijft voortdurend in een met glas afgeschermd gedeelte. Je bent als het ware een bezoeker in een cocon, bekijkt het nazistische gebouw als in een museum. Met dien verstande dat hetgeen je bekijkt iets groter is dan het museum waarin je je bevindt.

Bovenop deze incisie, insnijding in het gebouw in staal en glas, is nog een onregelmatige doos geplaatst, die de dwingende symmetrie en het repetitieve karakter van de vensteropeningen van het gebouw bewust een extra slag toebrengt. Het gebouw wordt er extra door ontkracht.

Binnenin is een herdenkingssite ingericht, waarin wordt toegelicht wat op deze plek is gebeurd, waarvoor deze is gebouwd en gebruikt etc. Na-oorlogs Duitsland heeft aldus een manier gevonden, om het enorme gebouw als een monument in te zetten, als een waarschuwing om nooit te vergeten wat dat regime teweeg heeft gebracht. Wij worden als het ware, gemaand om nooit te vergeten. Duitsland noemt dat een Mahnmal, mag ik het met een Germanisme tot Maan-u-ment vertalen?

En toch moet ik bekennen dat de techneut in mij zich weleens afvraagt hoe dat gebouw er ooit uit zou hebben gezien als het daadwerkelijk van een dak c.q. koepel was voorzien… Zou dat ooit hebben gekund? Intrigerend, ondanks alles….